Phương Tu Đại Đạo - 1 / 2 (Hộ Pháp Phạm Công Tắc)

Phương tu của anh em bổn đạo mình, nếu tùy theo tôn chỉ của Tam giáo, thì phải làm thế nào cho gồm trọn cả tinh thần của ba đạo: Nho, Đạo, Thích, mới phải; nhưng xét sự khó khăn thì chẳng thế nào làm ba đạo một lượt cho đặng hoàn toàn.

Vậy thì chúng ta cứ lần lượt luyện tinh thần rồi tập buộc mình

hằng ngày sửa tánh tu thân, từ từ lần bước đến cho tận nẻo đạo của Thầy đã khai ra quảng đại, đẹp đẽ, quang minh, trước mắt chúng ta đó.

Tục ngữ nói: Tu hành.

Tu là trau giồi lấy tinh thần mình rồi.

Hành là luyện tập thân mình phải biết tùng phục tinh thần sai khiến mà làm đạo.

Ấy vậy phép tu chẳng phải luyện nội tinh thần mình theo đạo hạnh mà thôi, mà cái thân thể mình đây phải tùy tùng phù hạp với đạo tâm, thể đạo chơn chánh bởi gương mình, hễ chúng sanh ngó đạo nói mình, xem mình cho là đạo mới phải.

Đạo chẳng phải nơi lời nói, mà lại nơi kết quả sự mình làm; chẳng phải nói câu kệ câu kinh mà tại cuộc hành vi người giữ đạo. Cái khó khăn của đạo chẳng ở nơi sự giảng dạy mà ở tại sự thật hành. Cái hay của đạo chẳng phải ở tại nơi yếu lý mà ở nơi cuộc kết quả sự giáo truyền.

Lạ chi, mình muốn nhủ người bắt rồng, cột phụng, nghĩ có khó chi tiếng biểu, song cốt yếu là biết người có phương bắt hay là cột đặng cùng chăng?

Hễ muôn điều chi nói ra mà thế gian làm không đặng thì đành cho là mị mộng. Huống chi anh em đồng đạo của mình ngày nay chẳng khác nào như người đi đường trên nẻo lạ; tốt hơn nên khuyên nhủ họ mỗi ngả khá ghi vôi, để dấu bước lần hồi khi khỏi lạc.

Trừ ra các kinh điển Hớn-văn, hay là Pháp-văn cùng của các nước khác, xưa để lại, rõ hữu ích cho đạo lược dịch ra, thì tôi chẳng luận chi, chớ tôi thấy phần nhiều sách vở của nhiều người đạo hữu viết ra chẳng dùng văn từ lý lẽ giản dị, lại dùng văn mắc mỏ, ý tứ rất cao kỳ, làm cho phần đông coi không hiểu thấu nên không bổ ích chi cho đạo hết.

Rất đỗi là Thầy còn phải dùng tiếng nói dễ dàng rẻ rúng mà làm thi dạy đạo thay. Nhờ vậy mà văn từ của Thầy ai coi cũng hiểu. Tôi xin chư đạo hữu coi cách hành văn của Thầy, đọc lại mấy bài thi Thầy dạy đạo thì sẽ thấy rõ, ý tứ dầu cao kỳ, mà câu văn ai cũng hiểu. Tôi dám chắc rằng tuy vậy mặc dầu mà cái ngòi văn tuyệt bút rõ ràng, hễ càng thấu tứ lại càng thâm thúy nơi lòng.

Tôi nhớ có một phen kẻ nghịch Đạo để lời dèm pha biếm nhẽ rằng văn từ của Thầy xem rất thường tình. Tôi chấp bút phân phiền cùng Thầy. Thầy dạy rằng: Con ôi, trong anh em của con phần dốt nhiều hơn phần hay chữ, đứa ám muội đông hơn đứa thông minh; Thầy đến chăm nom dạy dỗ đứa ngu dốt hơn là đứa hay giỏi; thà là đứa sáng khôn quá hiểu mà chê Thầy hơn đứa dốt nghe đạo Thầy không rõ lý. Thầy cười rồi tiếp nữa rằng: Thầy muốn đạo của Thầy làm thế nào cho trẻ con lên ba tuổi cũng hiểu đặng, con nghĩ sao con? Lại cười nữa.

Tôi hiểu lòng nhơn từ quá lẽ của Thầy cũng bắt tức cười theo.

Tôi chủ ý tỏ Thánh tứ ra đây cho chư đạo hữu làng văn hiểu, đặng từ đây tùy ý muốn của Thầy, dầu gặp phải vấn đề khó khăn, cũng gắng chí luận bàn cho giản dị.

Ôi, phương tu cũng lại là một vấn đề khó giải lắm chút, nhưng may tôi nhờ ơn Đại Từ-Phụ thương dạy dỗ nên mượn điệu văn thô kịch mà viết ra đây. Ước giúp ích công tu chư đạo hữu đôi chút, là thỏa nguyện. Luận lý dầu thô sơ, xin chư đạo hữu nam nữ nghĩ tình tha lời dị nghị.

Tôi chỉ luận hình thể trước đã, rồi sau sẽ luận đến tinh thần.

Bổn phận người tu đối với Đời, đối với Đạo, đối với Trời ra thế nào?

Ai ai, đã mang mảnh xác phàm nầy rồi thì cũng tùng theo ba cái luật thiên nhiên là:

- Luật đời, luật đạo, và luật Trời.

Ba luật ấy tương tợ như phù hạp với luật điều của Tam-Giáo.

LUẬT ĐỜI

Mới thọ sanh lòng mẹ thì đã mang lấy phụ mẫu ân rồi. Tinh cha, huyết mẹ, tình thâm trọng là dường nào. Công chín tháng cưu mang biết bao nghĩa nặng. Lọt lòng ra toàn vẹn, còn hoi hóp, thì cha mẹ đã mừng, chăm nom, săn sóc, vú sữa, búng cơm; lo lo, sợ sợ trong cơn sốt mẩy, nóng mình. Cha nuôi, mẹ dưỡng, ơn sông biển sánh tài. Trời trở khí đủ đau, đấp nghẹt hơi đủ chết. Đêm ngày bồng ẫm, nghe tiếng khóc đã buông cơm, lóng hơi rên bỏ ngủ. May đặng con bầy nuôi đủ, gọi rằng có phước nhà; rủi năm trẻ còn ba, thương con cha mẹ khổ.

Dưới mắt thấy lắm điều đau đớn bởi vì con, thân thể cha bị sầu thảm hao mòn, nhiều bà mẹ trắng đầu non cơn tuổi trẻ. Nâng niu con từ bé, mắt ngó chẳng mỏi tròng; dầu con đã nên mụ nên ông, cũng còn nhớ bế bồng khi bé túi. Vì vậy mà cha mẹ quên con trọng tuổi, cứ lầm lũi xem chừng. Mảng để dạ thương cưng, quên nỗi mừng nỗi giận.

Thương đến đỗi, nhiều mẹ cha chẳng kể đến thân, con rủi chết toan phần tự vận.

Ôi, cái ân đức ấy trả biết mấy cho vừa, một mối nợ dưỡng sanh tưởng sống trả ngàn năm còn khó đủ. Mang mối nợ thân sanh, với kẻ có đạo, dầu thịt nát xương mòn, đền đáp chưa thỏa dạ.

Sách Thánh nhơn có câu:

Dưỡng tử phương tri phụ mẫu ân.

Người hiếu hạnh, hễ nhìn đến con, dầu tóc bạc da mồi nhớ đến câu ấy, không khô nước mắt. Chịu khổ cực với con dục nhớ niềm sinh dục.

Hại nỗi, đời thường chịu cái khổ tâm nặng nề nầy: Buổi nhỏ dại ngơ ngơ ngáo ngáo.

Không thấu đáo nghĩa thâm ân; chừng lớn khôn thân đã nên thân, toan báo hiếu thì mẹ mãn phần cha thoát tục.

"Cây muốn lặng mà gió chẳng dừng, con muốn nuôi mà cha mẹ lại không còn".

Có kẻ thấy hai mươi bốn thảo xưa lại dám cho rằng các đấng ấy là người hữu phước.

Có kẻ nhắm tình sau nhớ trước, sầu cha mẹ, thương thương nhớ nhớ, ngày mưa gió thấy cảnh buồn, đến đỗi.

Nghe rót nước lụy tuông.

Thấy xoáy trầu đau dạ.

Cha chả, hữu hạnh, hữu phước thay cho kẻ còn cha còn mẹ (song toàn).

Cái của quí hóa ấy đời khá hiểu sao rằng quí hóa. Không cha mẹ như người đi cảnh lạ.

Thân cô đơn lạc ngả bơ vơ,

Nỗi đói cơm khát nước đứng chờ,

Chẳng thấy kẻ cậy nhờ cơn túng ngặt.

Dầu chẳng kẻ tay trao cơm vắt,

Trông có người biết mặt hỏi han mình.

Bị đẩy xô hiếp đáp chẳng ai binh,

Chưn nương đất như hình không có đất.

            Thì chẳng khác:

Mình côi cút còn đời như mất,

Chẳng có ai gang tấc đỡ nâng mình.

Nào có ai thấu đặng tâm tình,

Như cha mẹ để tin che chở.

Đời lầm lỗi nào ai khỏi lỡ,

Nếu không cha ai đỡ nâng lời.

Cuộc nên hư nào tránh đặng vận thời,

Nếu không mẹ ai hơi đâu lo cứu vớt.

Trong võ trụ mình người sanh đứng đợt,

Ai hiểu mình phòng sang bớt gánh đồ thơ.

Nỗi khó đời nỗi phận u ơ,

Mưu ai dạy đặng nhờ xây thế sự.

Mãn kiếp những nỗi mình, mình xử,

Nào mong chi bạn lữ giúp nên.

Mẹ cha còn dầu giận cũng không quên,

Tình máu thịt tuổi tên tay nắn đúc.

Hèn chi lời tục ngữ nói: Cha mẹ già là mọi ông bà để lại.

May sanh ra nơi cha mẹ giàu thì chẳng nói chi, rủi gặp nơi nghèo thì cha ăn buổi mơi lo buổi tối; mẹ lại nhọc sức mua Tần bán Sở đặng lo chạy nuôi con.

Thảm nỗi, nếu sanh sản con bầy, cảnh tượng lại thêm nồng não.

Nhỏ chạy manh quần tấm áo,

Lớn khôn lo học lo hành.

Mẹ cả đời chịu phận cửi canh,

Cha mãn kiếp lao thân, thuê mướn.

Hễ bần cùng thì vay mượn,

Phải phận vướng nợ nần.

Đày đọa cha phải chịu khổ thân,

Khổ khắc mẹ chịu phần tôi tớ.

Chẳng lẽ khó, đem con ra đợ,

Một miệng ăn núi lở non mòn.

Dầu cháo rau cũng nhịn miệng nuôi con,

Đẻ một trẻ lại thon von thêm phận mẹ,

Đến ăn uống cũng mua vật rẻ,

Cho đặng nhiều lại nhẹ đồng tiền.

Nấu trách canh đổ nước nổi thuyền,

Kho trã mắm nát nghiền xương cá.

Chẳng hiểu mùi ngon vật lạ,

Mãn đời ăn chạ mặc thô.

Miễn ấm cật vải bô,

Nào biết sô với tố.

Khi khôn lớn phải lo đôi lo bạn. Cả cha mẹ phải thức khuya dậy sớm làm lụng ra tiền đặng để đôi chút lại cho con.

Thân thể phải gầy mòn, tinh thần ngày hao kém.

Những mảng sợ suôi gia chê nghèo nàn mà khổ khắc con mình.

Bởi vậy mới sanh có tật bịnh.

Bịnh thường tình của lão mụ.

Nhiều ông cha, khi gả gái về nhà chồng rồi, ngồi rơi nước mắt mảng lo con còn dại; rồi ngại, biết suôi gia có thương đoái đến con mình. Mẹ sợ con hạnh dở tài khinh, chẳng biết chị mẹ chồng thương dạy dỗ.

Sợ đến gái hình thô dạng lỗ,

Thêm cảnh lạ nhà người.

Dầu rể thương còn bụng chị suôi,

Để dạ ghét nặng lời hiếp đáp.

Thương thương, nhớ nhớ, sợ sợ, lo lo. Bịnh hoạn bởi sợ lo, thương nhớ con mòn mỏi.

Lo sợ nhiều hơn vui mừng, tuổi già lại rấp đến, bịnh hoạn nhiễm dập dồn, cũng vì lo sợ cho con mà phần nhiều cha mẹ phải chịu ra mạng vắn.

Trai thì lo nổi ăn nổi học,

Dầu nghèo thế nào cũng mong mỏi cho con nên.

Chỉnh cầu con gắng chí cho bền,

Lập danh phận cho thê vinh tử ấm.

Nghèo nhịn ăn nhịn sắm,

Để cho con đặng tấm thân lành.

Chẳng kể già áo bã quần manh,

Để cho trẻ đẹp xinh cùng thế sự.

Nhiều đứa dại muốn sang đủ thứ,

Chẳng kể cha bạc cữ tiền ngày.

Lắm đứa ngu thịt rượu no say,

Chẳng nghĩ mẹ tiền may bạc vá.

Con nên thì còn khá, đứa hư vốn báo đời,

Nuôi cả đời nuôi đã mòn hơi,

Còn thêm nỗi ăn chơi gây tội báo.

Mình muốn tròn nhơn đạo làm con,

Với cha mẹ phải làm sao?

Hễ bé thơ tập vào bái ra chào,

Quyền cha mẹ, Trời cao kia dám sánh.

Lời sai khiến lòng đừng sanh nạnh,

Lịnh mẹ cha Thần Thánh cũng không bì.

Khi dạy răn đòn bọng chớ sân si,

Hình vua chúa có khi còn phải kém.

Cơn hỏi tội đừng mưu che ém,

Công dưỡng sanh quyền chém vốn không vừa.

Sự nên hư định liệu phải thừa,

Quyền thầy dạy cũng chưa so bẳng.

Đừng cải lẽ những điều phải chẳng,

Tấm thân già hiểu đặng cuộc đời hơn.

Đừng phiền lòng cơn giận lúc hờn,

Hễ để dạ giận hờn già dạy trẻ.

Đừng so sự bù chì nặng nhẹ,

Mẹ đã cân con để đứa nào hèn.

Đừng cà nanh những tiếng chê khen,

Chê khen vốn nhiều phen mưu chước khéo.

Đừng tức mẹ vả xiên ngắt xéo,

Ấy phép linh mẹ sửa méo ra tròn.

Đừng hờn cha mạnh cú nặng đòn,

Ấy tài diệu cha trui con ra bén.

Đừng ghét già hay chọn kén,

Ấy là phương vun quén nên nhà.

Đừng ghét già có tánh lo xa,

Ấy là kế để pha đồng đều họa phước.

Đừng thầm trách già hay mực thước,

Ấy chước già nhiều lượt đã đo đời.

Đừng trách già tiện tặn ít ăn chơi,

Ấy nhắc thuở cùng thời già có đói.

Đừng ghét tánh già hay lòn lỏi,

Ấy nhớ cơn nghèo đói phải chìu người.

Đừng giận già ít nói ít cười,

Ấy rầu đẻ con mười nuôi đặng bảy.

Đừng chê tánh già hay thờ lạy,

Bởi nuôi con khấn vái biết bao phen.

Đừng gớm già mặc tiện ăn hèn,

Vì nhớ đã nhiều phen gần ở lỗ.

Đừng nhạo già thờ cha cúng tổ,

Già ngậm ngùi nhớ thuở giỗ rau dưa.

Lại đừng giận cha hay rầy nói cù cưa,

Vì sợ trẻ mắc lừa đời xảo quyệt.

Đừng giận mẹ cằn nhằn mắng nhiếc,

Vì lo con chẳng biết thế gian hùng.

Gái lớn lên giữ chữ phụ tùng,

Trai chớ khá buông lung theo chúng bạn.

Muốn cách mặt xứ xa định bạn,

Đừng để già những mảng phập phồng lo.

Gái nồi cơm bát nước đói no,

Trai thang thuốc ngày lo an vấn.

Thường nhớ lúc mẹ cha lận đận,

Đủ khôn ngoan gắng phận lo lường.

Thế nhọc công giúp đỡ thung đường,

Để cha mẹ dựa nương như con gậy.

Khi tuyết trở đêm lo đấp đậy,

Thương đôi thân vì đấy mới ra mình.

Hằng ngày dâng miếng ngọt mùi lành,

Đền bù thuở nhọc nhằn già lúc trước.

Phải nhớ hiếu đúc mồi loài ô thước,

Đặng đền bồi cho được nghĩa cù lao.

Dầu lớn khôn tước cả quyền cao,

Cũng nhớ thuở thai bào công chín tháng.

Dầu mình có giàu sang ức vạn,

Nhớ lúc cha bạc tháng tiền ngày.

Dầu mình sang ngự điện ngồi ngai,

Cũng nhớ thuở mẹ chầm gai cha kết lá.

Dầu mình có thiếp hầu trăm ả,

Cũng nhớ nơi chòi lá mẹ ru con.

Dầu mình vinh kẻ cúi người lòn,

Cũng nhớ thuở cha ẵm con ngồi đợi mẹ.

Mình ra có quân hô tướng ré,

Nhớ lúc cha ké né cửa nha môn.

Mình dầu nên đáng mặt vương tôn,

Cũng nhớ mẹ mủng trôn vai gánh.

Dầu mình có giỏi hơn Tiên Thánh,

Cũng nhớ cha có tánh thật thà.

Dầu mình giàu rộng thế xa hoa,

Cũng nhớ mẹ ở nhà bòn cắc nhỏ.

Mình mua một trận cười, ngàn bạc đổ,

Nhớ lúc cha đương rổ mẹ nong sàng.

Mình dầu đồng bạn tác cùng quan,

Đừng hổ phận bần hàn cha mẹ.

Đừng thấy khó mà ra ké né,

Vì hổ ngươi hai lẽ nhục vinh.

Đừng thấy điều dốt nát mà khinh,

Xem lại mảnh thân hình nhìn máu mủ.

Đừng thấy lẫn rầy la mà phụ,

Phải nhớ hồi còn bú tới thôi nôi.

Đừng chê rằng thấp trí chẳng tuân lời,

Phải nhớ lúc dạy chơi buổi nhỏ.

Đừng thấy mắng mà đành chẳng ngó,

Nhớ công cha buổi nhỏ dạy, răn trừng.

Đừng phiền rằng: lỗi, phải, oan, ưng;

Nhớ buổi nhỏ cha cưng không đánh đập.

Đừng phiền cách trị gia cao thấp,

Nhớ thơ ngây cha tập đến trường.

Đừng phân tình cha ghét mẹ thương,

Nếu cha mẹ ghét tiêu xương ra cát đất.

Đừng tranh phát gia tài đặng thất,

Nếu cha ngu của mất hồi mô.

Trai lớn khôn tứ hải ngũ hồ,

Vai gánh nặng cơ đồ công tổ phụ.

Phải hiểu rõ hai điều vinh xú,

Hiển tông môn qui củ nghiệp nhà.

Của mẹ cha cực nhọc làm ra,

Giọt nước mắt phải hòa cùng giọt máu.

Đôi phen chịu cơm mơi chiều cháo,

Mới còn dư để gạo lại cho con.

Biết đạo nhà chẳng để hao mòn,

Lựa đem ném đầu non quăng đáy biển.

Mình dầu đặng ăn sang quí miếng,

Tưởng mẹ cha chịu tiếng chết thèm.

Dầu mình không có sức làm thêm,

Lại bao nỡ đành đem giao kẻ khác.

Gia sản để cho ra đến mạt,

Ắt đem thân làm mọi nhà người.

Câu tích kim lời đã đáng lời,

Cơ nan thủ phép Trời đã định.

Phải chi đặng để lòng khéo tính,

Noi gương cha nhịn tánh bốc rời.

Giữ của bền của đẻ ra lời,

Trọn sự nghiệp truyền đời con tới cháu.

Ngặt đời lại ưa điều hung bạo,

Mảng tranh giành kiện cáo phải hư nhà.

Chia gia tài bạc đấp nền tòa,

Giàu vạn hộ cha làm mà con hết của.

Có câu phương ngôn: Chẳng cái sự vô phước nào hơn là đương giàu lớn mà sa cơ ra giàu nhỏ; lại chẳng có sự đại phước nào hơn là đương nghèo khó đặng đủ ăn.

Nếu mình không giữ đặng gia tài của cha mẹ chia lại mình, dầu cho một vật nhỏ mọn gọi là dấu tích đi nữa mình đã sang trọng thế nào, cũng là người vô phước.

Nhiều người mượn tiếng môn đường ít đức, đặng che mình bạc nhược để hư nhà. Nếu mình biết lo xa đừng ăn lớn xài to đâu đến mạt. Nếu luận cho đích xác tại nơi mình phá của mới ra nghèo.

Phải noi gương cha giữ lái giữ lèo,

Phương tiện tặn làm theo đâu thốn thiếu.

Lẽ hay dở phải lo định liệu,

Cả anh em nương níu lấy nhau,

Nhớ tấc đất ngọn rau, cũng công lao cha mẹ.

Đừng để ý người giành kẻ xé,

Toàn cả nhà lớn bé xúm đồng lòng.

Của chia tư nhập lại làm công,

Gương cột đũa, gương hay dùng phải dịp.

Đừng kể nể kẻ hơn người hiếp,

Xúm xích nhau chung hiệp làm bè.

Hễ anh hòa anh nói em nghe,

Còn em thuận ắt dặt dè anh phải thuận.

Cha mẹ làm ra của để lại cho con chỉ có mong cho cả giòng giống nương sự giàu có đặng sang trọng lâu dài, hầu tránh cho khỏi nghèo hèn chịu phận tôi đòi của thế sự. Nếu mình biết lo gìn giữ, đặng cư xử vuông tròn, thì đạo làm con mới vẹn.

            Người đạo hạnh:

Dầu cây cỏ công cha vun quén,

Cũng không lòng nhổ ném cho đành.

Huống gia tài cha mẹ sẵn dành,

Công co cỏm tấm manh vành sắt.

Hễ thấy của mẹ cha trước mắt,

Xem của như người, nhắc nghĩa thâm ân.

Hễ thương cha nhớ mẹ ân cần,

Gìn trọn vẹn gia phần người để lại.

Có đâu lẽ cho trai cho gái,

Phải nhớ câu nặng ngãi sanh thành.

Dầu trong cơn cầu lợi mua danh,

Cũng chớ khá đua tranh hao kém của.

Cha mẹ giàu để con bồ lúa,

Cha mẹ nghèo để đũa ăn cơm.

Sang để của, khó để tình;

Tình với của khá nhìn đồng giá quí.

Làm trai ví gìn lòng chí khí,

Dầu tay trơn mưu trí lập thân mình.

Phải so đo tình trọng của khinh,

Đừng vị của không nhìn tình cốt nhục.

Hễ biết đạo làm con đôi chút,

Đời mẹ cha sửa nhục ra vinh.

Ơn mẹ cha dầu biết thâm tình,

Tội cha mẹ nài xin thành kiếp phước.

Đừng học thói của quân bạo ngược,

Xử mẹ cha tội phước quá hơn tòa.

Đừng theo phường xác quỉ thịt ma,

Cha mẹ khoảng hình ra không mặt.

Đừng quen tánh tôi loàn con giặc,

Cưu hờn xưa mà khúc mắc mắng vong hồn.

Đừng học đòi lũ dại học khôn,

Phân thương ghét quên ơn cúc dục.

            Có nhiều kẻ:

Cha mẹ dạy sanh tiền chẳng phục,

Đến lớn khôn ngồi khóc nhắc từ lời.

Chừng biết thương cha mẹ hết đời,

Dầu moi đất vạch Trời tìm chẳng đặng.

            Có thơ rằng:

Công lao sanh dưỡng nặng nề thay,

Ruộng biển, cao non chẳng sánh tày.

Nhắc hiếu vội nhìn hình khí phách,

Quên ân liền nhắm bóng thi hài.

Búng cơm nắm thịt tình nên thẩm,

Giọt sữa gầy xương nghĩa quá dài.

Đền đáp phận người dầu chẳng vẹn,

Nợ đời đừng mộng rảnh rồi vay.

PHẬN ANH

Làm anh lớn dạy em nhỏ dại,

Đạo thờ thân phải trái dắt dìu nhau.

Dầu đắn đo cũng nghĩa đồng bào,

Dầu ngọt dịu người sao hơn thủ túc.

Hạnh đoan chánh thì em kính phục,

Tập đoàn em mỗi chút cậy nương mình.

Nét trang nghiêm giữ tánh công bình,

Mỗi đều xử phân minh quấy phải.

Dầu lầm lỡ phận anh ở sái,

Cứ chơn thành đừng ngại thọ tội hình.

Cách ở ăn trong chốn gia đình,

Điều lễ nghĩa hết tình sắp đặt.

Gương hiếu hạnh giữ mình dè dặt,

Với mẹ cha phép tắc để nên gương.

Anh em nhiều cha mẹ dầu thương,

Gia nghiêm giữ thường thường đừng rẻ rúng.

Tập em dại biết ham làm lụng,

Đừng nêu gương phóng túng chơi bời.

Đối cùng em êm tiếng thuận lời,

Đừng ỷ lớn buông hơi tuồng lỗ mãng.

Trau mình tới bộ hình tướng dạng,

Khá biết rằng em thỏa mãn học gương.

Hễ làm anh phải nhịn phải nhường,

Vì em dại trăm đường còn khiếm khuyết.

Dầu của báu với em chớ tiếc,

Để cho em hưởng biết mùi đời.

Có khôn ngoan dầu sự chơi bời,

Dẫn em dại phải nơi phải chỗ.

Mình dầu khéo đến điều dạy dỗ,

Cũng chăm nom đặng độ từ người.

Buổi bé thơ dầu buổi vui cười,

Đừng quên miệng thốt lời tục tĩu.

Khi khôn lớn cùng em định liệu,

Cuộc nên hư đừng thiếu mặt mình.

Dạy không nghe chẳng đặng làm thinh,

Can chẳng đặng nài xin em phải thuận.

Điều hay dở thường ngày nghị luận,

Khải trí em dễ hứng sự khôn ngoan.

Lẽ nhục vinh tính tính bàn bàn,

Em làm phải vội vàng khen hết tiếng.

Muốn sửa bịnh các em làm biếng,

Thì toan bề sai khiến lượng phương làm.

Hễ ra tiền thì trẻ ắt ham,

Dầu thế khéo đừng tham không chỉ vẽ.

Làm cha mẹ thì cưng con đẻ,

Mình đừng lòng khi rẻ hiếp không nên.

Nếu nhà may mà đặng con hiền,

Là yêu mến dưới trên con thuận thảo.

Làm con hiếu dầu toan trọn đạo,

Của mẹ cha quí báu phải trọng tôn.

Dầu đến khi thân đã lớn khôn,

Nhớ sản xuất đồng môn đồng huyết mạch.

Chia dưa muối trong cơn đói rách,

Khá nhớ gương xé vách ngó chừng nhau.

Nhượng vinh huê trong buổi sang giàu,

Khuyên học khách ăn rau chê bệ ngọc.

Hễ em khó phải lo đùm bọc,

Vì thương em ít học thiệt thòi thân.

Hễ em sang lo lắng ân cần,

Gìn cho vẹn sang phần em vững giữ.

Dầu kén chọn vào hàng bạn lữ,

Nên cho em hạng thứ trên người.

Bạn anh em cho bởi tay Trời,

Chẳng đặng phép trọng người hơn cốt nhục.

Lòng toan giận lòng đừng vội dục,

Phải nhớ khi lục cục ngủ chung giường.

Sự hơn thua dầu muốn nhịn nhường,

Thì nhớ nhỏ đồng nương theo bụng mẹ.

Rủi gặp trẻ tranh lời lấn lẽ,

Phải nhớ em bập bẹ nói từ lời.

Rủi gặp em cậy thế ỷ thời,

Khá nhớ bé tập chơi đi lững đững.

Hễ nhỏ dại thì hay đầu cứng,

Nhớ thương em chưa vững bước đường đời.

Lấy khôn ngoan nào dụng nặng lời,

Hơn trí hóa phải nơi hơn sỉ nhục.

Em chị gái nặng tình hơn đôi chút,

Nhớ lớn khôn côi cút lụy nhà người.

Việc hư nên khuyên dỗ từ lời,

Giữ khuôn phép đừng hơi khi dễ.

Hễ tánh gái thì hơi e lệ,

Lời ngọt ngon đẹp đẽ khá gìn lòng.

Rán tập em nữ hạnh nữ công,

Tập đủ phép ông chồng hay tập vợ.

Tập cho biết tề gia nội trợ,

Mình đờn ông hay dở hiểu đờn ông.

Tập biết khôn chìu lụy nhà chồng,

Tập cho hiểu đạo tùng là đạo cả.

Tập cho hiểu trọng lề cưới gả,

Tập cho ghê nết chạ lòng vơ.

Tập cho tường cái nghĩa tóc tơ,

Tập cho rõ kỉnh thờ chồng trọn đạo.

Chị gái lại dễ bề dạy bảo.

PHẬN CHỊ

Dạy đến nghề nấu cháo luộc rau,

Dạy kế hay đào lý ngăn rào,

Đừng để trống bướm ong xao xuyến giỡn.

Dạy cho biết những điều đau đớn,

Của phụ nhân đặng tởn trăng hoa.

Dạy tránh điều hổ tộc xấu nhà,

Muôn sự để mẹ cha định liệu.

Mình đủ trí gìn lòng thủ hiếu,

Đặng cho em thấy kiểu học đòi.

Giữ trang nghiêm nết hạnh hẳn hòi,

Đặng em gái thường coi bắt chước.

Dạy rõ nghĩa tam tùng tứ đức,

Trăm việc nhà sau trước nhắm xem.

Dầu gặp cơn lạt mắm tèm hem,

Phải biết chước biến quyền khi túng tiếu.

Chữ trinh tiết dạy đừng để thiếu,

Phải phận dâu phải điệu vợ chồng.

Dạy những điều chồng vợ mặn nồng,

Ở sao đặng vừa lòng trai quân tử.

Dạy cho biết tánh tình cư xử,

Cùng em chồng tránh sự ghét ghen.

Dầu chẳng may gặp chỗ nghèo hèn,

Dạy cho biết nhúm nhen ra sự nghiệp.

Dạy cho chán thân hầu phận thiếp,

Kiếp chia chồng là kiếp vô duyên.

Dạy cho ghê bán dạng thuyền quyên,

Đừng đem xác chở chuyên trai bất đức.

Dạy cho hiểu nữ nam đồng bực,

Trí khôn ngoan cân sức vốn như nhau.

Hễ nam cao thì nữ sánh đồng cao,

Đừng trao mảnh má đào làm vật giỡn.

Chỉ cho rõ tiếng muông giọng lợn,

Đờn nỉ non cợt bỡn đờn bà.

Chỉ những phường bán nguyệt mua hoa,

Đưa hơi quyển ngâm nga trêu sắc gái.

Phải phân biện sao hư sao phải,

Gương tích xưa để lại kiếm cho coi.

Mọi việc nên dạy biết học đòi,

Sự nhơ nhớp để lời xoi với bói.

Giữ tính nết nói ăn một đọi,

Sự ở đời gấm gói nhớ từ điều.

Lời ngọt ngon trí để đừng xiêu,

Lòng nhi nữ lắm điều tai hại đến.

Đừng quá chắc miệng người yêu mến,

Mà đem mình nạp đến bến nhơ.

Phải trí mưu đừng tánh hững hờ,

Mà bị xảo u ơ duyên phận.

Dạy em phận yếm mang quần vận,

Phải buộc mình núp lẩn dưới tay chồng.

Phải dòm coi bóng mát cội tòng,

Biết lựa mặt anh hùng trao tấm phận.

Đừng nghe tiếng mối mang vơ vẩn,

Phải trước rõ người cho tận mới ưng tình.

Cuộc trăm năm phải gởi thân mình,

Đừng nhẹ tánh coi khinh điều kén chọn.

Hòn ngọc quí giá dầu giữ trọn,

Ai lại đem làm món hàng bông.

Tác nữ nhi chỉ đặng một tuần,

Cơn tốt đẹp hoa xuân đương nở nhụy.

Hễ mình chẳng trọng mình là quí,

Ai lại không khi thị ra hèn.

Nếu biết mình tránh tiếng chê khen,

Gìn nữ tiết cho bền chờ phải mặt.

Lời tục ví trai tài gái sắc,

Gái thỏa nguyền trai đẹp mắt ấy thường tình.

Nếu so đo điều trọng lẽ khinh,

Đừng tưởng đẹp mảnh hình là gọi đủ.

Phải dạy biết những điều nghĩa vụ,

Gìn tục phong qui củ nước nhà.

Dạy em nên đáng mặt tài ba,

Đừng cúm núm gọi là hạnh gái.

Gặp việc nói lòng đừng ái ngại,

Giữa công môn phải trái cứ phân lời.

Dầu nữ nam người cũng là người,

Mình bụng chứa cuộc đời quyền nắn đúc.

Phải dạy biết điều trong lẽ đục,

Hầu ngày sau em lúc thúc dạy con nhà.

Chị em còn làm mẹ làm bà,

Gầy gia tộc mới ra xã hội.

Dạy cho biết những điều hàm hội,

Đặng cho tường căn cội lợi danh.

Nơi phòng khuê phận gái cam đành,

Dạy cho biết cạnh tranh đường thế sự.

Dạy cho thấu những điều lành dữ,

Hầu ngày sau cư xử giữ phương nhà.

Xem gương xưa các đấng đờn bà,

Nên danh để nước nhà còn nép mặt.

Cũng có kẻ gầy nên xã tắc,

Cũng có người trước giặc xua binh.

Sự dở hay cũng bởi nơi mình,

Điều hay dở mặc tình lựa chọn.

Giữa chợ thế khéo lo lựa món,

Mùi đắng cay ngon ngọt tại nơi mình.

Thấy lắm người vì nặng ân tình,

Chẳng hiểu rõ khuôn linh đâu khác mực.

Hễ người mạnh thì hay cậy sức,

Phận liễu bồ lấy lực mưu mô.

Đời hằng nghe cái mạnh mấy cô,

Biết phép nhiệm năm thành xô cũng ngã.

Đâu đến đỗi loan chung phụng chạ,

Lại rời ra hai ngã phụ phàng nhau.

Tại nơi mình dưới bộc trong dâu,

Ra đến thế nài cầu sao đáng giá.

Phải đợi lịnh mẹ cha cưới gả,

Đừng học đòi mèo mả gà đồng.

Trai nào khi trước muốn thỏa lòng,

Thì sau ắt đừng mong gìn trọn nghĩa.

Nghèo dầu lễ cưới nhau sơ sịa,

Miếng trầu thô chung rượu lạc cũng nên tình.

Đừng học chiều rước yến mời anh,

Kìa nhục chốn lầu xanh xem những kẻ.

Em trai vốn tánh ưa nhỏ nhẹ,

Lời nhu mì chị gái lẽ thương hơn.

Giữ cho thương đừng để giận hờn,

Đặng dễ thế lừa cơ dạy biểu.

Dạy với vợ ở sao trọn điệu,

Mình đờn bà dễ hiểu tánh đờn bà.

Dạy phương hay biết thuận biết hòa,

Làm đẹp đẽ trong nhà ra tới xóm.

Dạy đừng tụ nay chòm mai khóm,

Thấy con người la lỏm chạy theo ve.

Cũng đừng ham kết bạn kết bè,

Theo cờ bạc bài me phá của.

Dạy cho ghét hoa tàn liễu úa,

Quân điếm đàng, con múa cô ca.

Dạy đừng ham quán rượu tiệm trà,

Đừng hút xách làm ma nha phiến.

Dụ ăn học đừng cho làm biếng,

Lập thân danh nên tiếng con nhà.

Dạy em đừng chồng một vợ ba,

Dạy cho hiểu nguyệt hoa là nghiệp báo.

Dạy chừa thói dùng mưu kế xảo,

Dụ gái lành lỗi đạo làm con.

Dạy đừng dùng tiếng ngọt lời ngon,

Làm nhục kẻ lòng son gìn tiết hạnh.

Dạy cho biết kiên tâm nhẫn tánh,

Đoán hư nên nết hạnh đờn bà.

Dạy kỉnh người lòng dạ từ hòa,

Đừng lựa lịch sắc hoa toan gắng bó.

Dạy tránh nết ong tường bướm ngõ,

Gái dầu lành nghèo khó cũng đành thương.

Đạo vợ chồng dạy chớ xem thường,

Hễ kén bạn độ lường nhà đạo đức.

Dầu có của dạy đừng ỷ sức,

Đừng cậy tiền ép bức kẻ cô thân.

Dạy giúp nghèo trợ khó ân cần,

Dạy xử thế cầm cân đo mực thước.

Dạy gắng học sáu thao ba lược,

Hầu có ngày rộng bước phong vân.

Dạy trọn thờ hai chữ quân thần,

Rán nên mặt đai cân cùng thế sự.

Trai bốn biển năm hồ là xứ,

Rõ dạy khôn cư xử cùng đời.

Chí cao sâu đáy biển lòng Trời,

Trí thức để đổi đời xây thế cuộc.

Dạy gắng học sử kinh lảu thuộc,

Thấy gương hay trau chuốt lấy thân mình.

Trai sao cho đáng mặt hùng anh,

Lấy tài đức đua tranh cùng chúng bạn.

Thơ rằng:

Thủ túc tình thâm ấy bạn vàng,

Đừng phân anh tiện với em sang.

Tình chung nào trọng chung đôi vú,

Nghĩa hiệp chi hơn hiệp một sàng.

Máu mỡ anh em hòa cốt nhục,

Dạng hình cha mẹ giống dung nhan.

Nỗi thương trăm tuổi thương chưa đủ,

Xin hỏi, ai ơi nỡ phụ phàng.

LÀM EM TRAI

Làm em thì đừng tánh dọc ngang,

Anh chị vốn là quan của cha mẹ.

Phận anh chị thì thương em trẻ,

Đừng dễ ngươi khi dễ không nên.

Đừng buông lời lỗ mãng hài tên,

Nhà gia pháp dưới trên cho phải mặt.

Đừng quen tánh theo đồ lí lắc,

Việc nên hư rắn mắt nói không nghe.

Trước mặt thì làm bộ sụt sè,

Sau lưng vốn cua ngoe đi ngược.

Coi anh chị nét hay bắt chước,

Đừng nhỏ mà lấn lướt muốn khôn qua.

Đừng ỷ mình trứng mỏng mẹ cha,

Bị đòn bọng thiết tha mét láo.

Chị vừa vá manh quần tấm áo,

Ra đá bò đánh đáo rách te.

Anh vừa sang cho mực một ve,

Đi học đánh đeo xe đổ ráo.

Chị vắng mặt vô rờ ông táo,

Bốc tay dơ trã cháo trách canh.

Anh xây lưng làm mặt ông hoành,

Lên bàn viết vẽ hình đầy sách vở.

Mình thiệt dở thì chị anh chê dở,

Có khôn ngoan mắc cỡ rán trau mình.

Học cho thông đôi chút sử kinh,

Anh chị kỉnh hết khinh rằng dại.

Tập đầm thấm nết đi tướng chạy,

Đừng cà khêu múa nhảy chúng chê.

Muốn chị anh chẳng gọi chú hề,

Đừng lem luốc làm ghê cả xóm.

Hễ anh chị chê mình sâu rọm,

Là mình hay lóm thóm chơi dơ.

Anh chị chê mình đứa khật khờ,

Vì mình thiệt bơ ngơ không trí thức.

Hễ ngốc mình đừng vội tức,

Vì mình chưa đúng bực thông minh.

Hễ chê ngu vì học chẳng hành,

Không cố học đầu canh lo chúi ngủ.

Chẳng phải giỏi ra tài đánh lú,

Không phải hay bong vụ đánh bài.

Gái chuyên lo học tập vá may,

Trai gắng sức dồi mài kinh sử.

Cuộc đời gởi sau mình cư xử,

Phải học thông đôi chữ với người.

Đừng ưa me chịu dốt chúng cười,

Người ghế giữa mình ngồi dựa cột.

Ba mươi kiếp hay chi vai bột,

Dầu ăn sang ở tốt cũng thằng hề.

Dầu có tiền mướn thiếp mua thê,

Cũng công tử be he mũi trắng.

Một gánh nợ nam nhi rất nặng,

Ướm tra vai căn dặn lại mình.

Phải sao cho đáng mặt hùng anh,

Phải sao đặng nên danh trang tuấn kiệt.

Đêm thanh khá xét suy mọi việc,

Hỏi coi mình có biết phận làm trai.

Đừng cố lo hai chữ sắc tài,

Không biết đạo dầu trai cũng hóa gái.

Đừng chịu phận thây đi thịt chạy,

Uổng hột cơm tấm vải của đời.

Hễ là người phải biết làm người,

Dạy em rán tạo thời hóa thế.

PHẬN EM GÁI

Gái thì chớ quen nghề nhề nhệ,

Lo đua tranh tốt thể đẹp hình.

Đòi quần hàng áo lụa cho xinh,

Đồ trang sức đeo mình cho đáng giá.

Thấy mọi vẻ của đời mới lạ,

Bán mẹ cha rẻ giá sắm cho vừa.

Tập quen thân ngủ sớm dậy trưa,

Chẳng hiểu đến mơi mưa chiều nắng.

Hễ bụng muốn muốn cho lấy đặng,

Lời thiệt hơn căn dặn nói không nghe.

Lại còn ưa cặp bạn kết bè,

Đến hàng xóm ngồi lê đôi mách.

Nghe một việc nói ra trăm cách,

Đặt nên tuồng nhóc nhách nói thêm.

Hễ chị răn để dạ thù hiềm,

Coi nấu nướng nêm thêm cho mặn.

Nếu anh dạy châu mày bẳng hẳng,

Tiếng thấp cao cẳn nhẳn mắng trả thù.

Đứa ở ăn kẻ sự cô hư,

Có ghét đứa lừ nhừ lừa ngắt xéo.

Mình thèo lẻo không ưa ai thèo lẻo,

Sợ kẻ hay sửa méo nghề hay.

Cũng như tài thường lại ố tài,

Tài hay dở một tay thà thống nhứt.

Hễ chị biểu xâm dùm miếng mức,

Ngồi kéo chằng xé đứt làm hai.

Chị đưa đồ cậy nhíp hay may,

Thì xỏ chỉ hơi gài long mốt.

Chị làm bánh cậy nhồi mớ bột,

Trộn một hồi thành lấy cốt trùng.

Cậy nấu cơm đổ nước đầy vung,

Sôi tắt lửa gây cùng ông táo.

Hễ nghề khéo nấu cơm ra cháo,

Như thợ hay đương quảu ra sàng.

Dầu cho nên thì dựa chồng quan,

Còn hư cũng chồng làng chồng xã.

Mặc ai giỏi công hay hạnh lạ,

Mình dung ngôn quấy quá sướng thân.

Tứ đức kia mình nắm hai phần,

Người toàn vẹn trong trần nào mấy mặt.

Gẫm thế sự nực cười muốn sặc,

Khéo trớ trêu ai đặt nên điều.

Sách vở xưa đặt đọc cho kêu,

Mình lớn tiếng lời nhiều ai cũng sợ.

Có người sợ có người bợ đỡ,

Ai đoán phân hay dở lòng người.

Coi lại phường bán dạng ăn chơi,

Nhờ son phấn rước mời trang khách quí.

Đều thêu dệt lắm lời hồ mị,

Rằng nên hư khi thị ở nơi người.

Hỏi những trang đạo đức mấy mươi,

Mà dám nghịch cùng đời đều chịu vậy.

Rồi lại cắt nghĩa ra tầm bậy,

Rằng dung là gìn lấy đẹp riêng mình.

Còn ngôn là biết gởi biết trình,

Đi cúm núm như hình sợ té.

Hạnh nhỏ nhẹ nói năng thủ thể,

Trái mắt người e lệ chớ nên làm.

Công là hay học chuyện bá xàm,

Trăm bánh trái, bao hàm nhà cửa.

Nhiều gái lại tánh ưa vụng lựa,

Hong mặt hoa bếp lửa háp đen thui.

Nếu chồng toan muốn hưởng đủ mùi,

Mình ra chợ mua phui về cũng đủ.

Bần Đạo viết tới đây buồn ngủ,

Để mấy cô ví dụ xét lẽ nào.

Ăn làm sao phải ở làm sao,

Để mấy mặt má đào liệu lượng.

PHẬN CHỒNG

Đạo chồng vợ cũng là đạo trượng,

Cuộc trăm năm cực sướng gởi thân nhau.

Ngoài những người chẳng phải đồng bào,

Vợ là bạn chia đau sớt thảm.

Chẳng phải vợ là đồ quơ tạm,

Phòng đi tìm trong đám trăng hoa.

Dầu tuổi xanh cho đến lúc già,

Nhiều tình ái coi ra hơn thủ túc.

Chia vinh hiển cùng là sỉ nhục,

Cơn khó khăn một phút chẳng rời nhau.

Mảnh thân phàm khi ốm lúc đau,

Chẳng chồng vợ ai vào săn sóc.

Cơn nghèo khó chia lao sớt nhọc,

Cuộc tử sanh kết tóc chẳng rời.

Rách lành dầu chia mảnh áo tơi,

Đời chỉ có một người lòng chẳng phụ.

Mình dầu trọng nghiệp nhà cự phú,

Nhờ vợ hiền chí thú mới nên.

Mình dầu sang ăn trước ngồi trên,

Nhờ vợ khéo mới bền thể thống.

Luận cùng lý dầu cho mạng sống,

Nhờ vợ hiền dạng bóng mới còn bền.

Cơn trượng phu chí cả muốn nghiêng,

Nhờ vợ nghĩa một bên nâng vững.

Khi mệt bước đường đời muốn đứng,

Nhờ vợ trinh mới cứng gót hài.

Buồn có người buồn dựa kề vai,

Khóc có kẻ lau mày chia giọt thảm.

Giận có kẻ cười mơn cho giảm,

Lo có người ra dám chung lo.

Ghét có người làm bộ giả đò,

Ra giễu cợt làm trò thương hết ghét.

Vui có kẻ đùa vui đậm nét,

Mừng có người miệng hét reo mừng.

Chí nam nhi dầu đặng lẫy lừng,

Cũng nhờ cậy dưới chân nâng bởi vợ.

Đại quân tử tang bồng gánh nợ,

Nhờ vợ hiền mới đỡ đôi vai.

Đứng làm trai dầu toại chí trai,

Không vợ ngỏ khó nở mày trang tuấn kiệt.

Đời hằng nói nam trinh nữ tiết,

Cuộc ái ân khí huyết cũng hòa nhau.

Dầu gặp khi vợ khó chồng giàu,

Nhớ thương phận má đào sanh xấu phước.

Đừng cậy thế làm chồng lấn lướt,

Chẳng đoái thương chất nhược liễu bồ.

Đừng để vào hạng trẻ tỉ nô,

Đày phận gái đơn cô không chỗ dựa.

Đến lúc đã hoa tàn nhụy rữa,

Đừng quên khi hương lửa mặn nồng.

Muốn trăm năm giữ vẹn giải đồng,

Xin chớ phụ tình chung nhau buổi nhỏ.

Đừng để dạ tham giàu phụ khó,

Mà ra lòng ham đó bỏ đăng.

Dầu một đêm cũng nghĩa chiếu chăn,

Huống chi bạn khó khăn bao nỡ phụ.

Thương thuở nhỏ vợ thân lam lụ,

Chồng nên cho hưởng đủ mùi đời.

Lựa nên hư trong sự ăn chơi,

Tập vợ đặng nên người lịch sự.

Việc nhỏ lớn gia đình cư xử,

Cũng để quyền đồng dự chung lo.

Phải cho tường lúc đói hồi no,

Phải cho hiểu mọi trò thế sự.

Đừng thèm dụng cao ngôn xảo ngữ,

Với vợ nhà cứ giữ thật tình.

Đừng thấy hiền mà phụ mà khinh,

Đừng thấy dữ làm thinh chẳng đoái.

Chồng tuy chúa vợ là tôi đã phải,

Muốn tôi hiền thì chúa dạy mới nên.

Vợ dữ nên gắng chí cho bền,

Tìm phương thế biến quyền dạy dỗ.

Không nghiêm khắc cũng là làm bộ,

Lúc giao ngôn phải chỗ nên lời.

Giữ ôn nhu ít nói ít cười,

Phòng ngừa sự dễ ngươi lờn mặt.

Hạnh hiền đức mỗi ngày mỗi nhắc,

Thói bạo tàn làm gắt chẳng nghe.

Nhằm điều lành dầu lỗi cũng chở che,

Gây sự dữ cứ chê đè cho bỏ ghét.

Tình chồng vợ ra mòi lãng xẹt,

Muôn sự chi hễ mét xử chìm xuồng.

Dầu đến điều chung chiếu chung buồng,

Hình sè sụt ra tuồng người nhác sợ.

Lỗ tai bịt đừng nghe lời bợ,

Hễ dữ hung sách vở vẫn nằm lòng.

Mua bụng chồng hằng để dạ mong,

Khi đêm tối khi trong cảnh vắng.

Mình cứ giữ lấy mình mình dặn,

Muốn răn trừng đừng nặng tình chung.

Biết bớt cơn chung chiếu chung mùng,

Cứ giữ tánh thong dung chê nữ sắc.

Chẳng phải mắc cũng ra nghề làm mắc,

Vợ càng hung càng bặt cuộc ái ân.

Thấy sửa hiền cải dữ lần lần,

Mình càng mến càng gần cơn sớm tối.

Lần lựa dạy điều oan lẽ tội,

Việc ở ăn gia nội cố lòng khuyên.

Vợ dầu mang nanh vút cũng ra hiền,

Rủi gặp nợ đổi duyên âu chẳng khó.

                        Chẳng lẽ:

Áo rủi rách cổi đi mà bỏ,

Muốn cho lành chỉ xỏ trôn kim.

Hễ muốn cho hòa tiếng tranh kìm,

Kìm sửa phím tranh lên cho đúng bực.

Đừng ỷ thế cậy tài dụng sức,

Rối tơ duyên toan bứt cho rồi.

Người phụ nhơn trí hóa hẹp hòi,

Mình quân tử bao đành ngồi ngó dại.

Nhiều người sái chưa hay chỗ sái,

Chừng đủ khôn tai hại đến hồi nào.

Biết xét mình mới biết mà đau,

Chồng đã bỏ hồi nào ngồi nhớ tiếc.

Hễ phận gái một phen thất tiết,

Còn mong chi trinh liệt giữ cho bền.

Dầu đem thân đổi nợ thay duyên,

Sầu những nhớ chồng hiền cơn buổi nhỏ.

Càng chịu phận nhành chim lá gió,

Càng thương chồng chẳng ngó rõ lòng trinh.

Điều bạo tàn chẳng đủ tội hình,

Đày mãn kiếp linh đinh phận gái.

Hằng nhớ đến vợ nhà nhỏ dại,

Đừng chấp nê quấy phải để lòng hờn.

Muốn ngón hay đừng thẳng dây đờn,

Ngọt với vợ còn hơn quờn thịnh nộ.

Trang quân tử thì là đại độ,

Thương vợ nhà dạy dỗ cũng như em.

Dầu cài trâm sửa trấp cũng nên xem,

Suy từ việc dạy thêm từ tiếng.

Người chồng khéo dầu toan biết chuyện,

Đặng vợ giàu nhịn miệng đừng nhờ.

Hễ có nhờ ắt có tiếng nhơ,

Dầu đói khó hai tay quơ cũng đủ gạo.

Thà cam phận mơi cơm chiều cháo,

Nhờ vợ đời khi ngạo đã nhiều lời.

Vợ hiền đâu kể nể sự đời,

Đến cái đóa xuân thời còn để bẻ.

Lựa đến của đã đành coi nhẹ,

Mình là trai chẳng lẽ chẳng suy thầm.

Nạp thân mình đã đáng bao lăm,

Còn vàng lượng bạc trăm thêm phụ sức.

Tuy đã hiểu chồng hèn vợ cực,

Mình là trai trí thức lập nên nhà.

Hễ làm người phải biết lo xa,

Nếu thiếu sức chẳng thà đừng có vợ.

Biết thốn thiếu thôi đừng gây nên nợ,

Phận yếu hèn mong đỡ nâng ai.

Gặp vợ hiền đã đủ kiếp may,

Dầu đương rớ chầm gai cũng đặng.

Lựa là kiếm gia tài có sẵn,

Tính cậy nhờ cho đặng lập thân danh.

Trai ra phường mấy ả lầu xanh,

Ngặt một nỗi không đành vong tiếng đực.

Hễ của hết thì tình cũng dứt,

Hại gái lành uất ức liều thân.

Khách phòng tiêu phải đọa phong trần,

Còn chi nữa phòng cần kiếp sống.

Dưới mắt thấy lắm tay đánh bóng,

Theo gái giàu như bóng theo chàng.

Từ thứ dân cho đến viên quan,

Vơ vẩn thấy cùng đàng lấp ngõ.

Người quân tử thẹn không dám ngó,

Thấy phấn son sợ lọ nhơ mình.

Thấy đi ngang mắt chẳng dám nhìn,

Sợ lầm tưởng bù nhìn ghê gớm mắt.

Vậy trúng nghĩa trai tài gái sắc,

Trai ưa tài (là tiền tài) gái ưa sắc (sắc là phấn son) cho xinh.

Còn luận chi hai chữ ân tình,

Ân tình giống như hình khí cụ.

Đã từng thấy chồng non vợ mụ,

Hễ có tiền thì đủ là duyên.

Tiền cho nhiều phàm cũng nên Tiên,

Phép thay đổi nhơ duyên già với trẻ.

Vừa viết tới đây tay vọp bẻ,

Ngòi viết rè khó vẽ nên điều.

Nhớ vấn đề mình luận còn nhiều,

Bần Đạo nói bao nhiêu là đủ.

Rán viết nhắn cùng trai tuấn tú,

Thú chi vui hơn thú trăng hoa.

Song để lòng thương đến vợ nhà,

Ghen tương vốn đờn bà ai cũng thế.

Ghen sợ nổi nghiệp nhà vong phế,

Ghen sợ mê chẳng kể vợ con.

Ghen sợ chồng thân thể hao mòn,

Ghen sợ bịnh không tròn đạo cả.

Ghen sợ gặp phấn thô hương chạ,

Xui giục chồng hại phá gia cang.

Ghen sợ chồng nhẹ tấm mình vàng,

Nhiễm sỉ nhục hổ hang tông tổ.

Phàm trí gái thì là hẹp độ,

Ghen điên cuồng ra khổ thân hình.

Gặp kẻ đau chẳng nỡ ngồi nhìn,

Huống vợ ruột bao đành xem chịu hại.

Ghen ngây dại hết phân trái phải,

Tánh ngổ ngang trở lại cũng như xưa.

Hễ lẫy lừng làm dữ cho vừa,

Cha mẹ giận không ưa ra để bỏ.

Sá chi giống hoa tường liễu ngõ,

Hại nghiệp nhà nghiêng đổ như chơi.

Muốn mua vui trong một trận cười,

Nào dè vợ một nơi chồng một ngả.

Bần Đạo tưởng không chi rằng lạ,

Với vợ nhà đủ chả đủ nem.

Nào phải người nghèo ngặt chết thèm,

Phòng hưởng chút hơi hèm cho đỡ đói.

Huống chi những đờn bà có thói,

Dầu xấu xa cũng gọi mình xinh.

Chẳng chịu chồng thương kẻ hơn mình,

Giận sao có dễ khinh bóng sắc.

Làm thinh thì thiếu nói ra cũng ngặt,

Sợ chê rằng bày đặt nên trò.

Mấy chỉ thường muốn một mình no,

Mặc ai đói nấy lo không chịu nhịn.

Chồng biết vợ muốn toan hót nịnh,

Cặp mắt nhìn tôn kính sắc vợ nhà.

Thì trăm năm giữ vẹn chữ hòa,

Dầu đói khó như ma cũng chịu.

Điều khôn dại thì mình đã hiểu,

Định chước mưu khéo liệu yên nhà.

Tránh gái thơ khi vợ tuổi già,

Gặp vợ xấu lánh xa mỹ nữ.

Mình muốn thiệt ra người lịch sự,

Đi ra đường cứ trước mà dòm.

Hễ vợ ghen cặp mắt lom lom,

Công đi đứng chăm nom từ bước.

Hễ muốn trọn căn phần hữu phước,

Rán làm tề để được một chòm râu.

Gặp vợ ghen ông táo có rầu,

Bứt đem đổi cọng râu xâu bánh.

Bần Đạo vốn từ xưa quen tánh,

Trong luận bàn chẳng tránh điều vui.

Cũng như người cổ xạ tay cùi,

Đã hóa cọp thấy ruồi còn muốn chụp.

Đã muốn tiếp mà sao ngẩn bút,

Nhớ bạn hiền gần chục vợ nhà.

Toan kiếm con kiếm cũng không ra,

Báo vợ lớn, mẹ già, sầu thảm.

Xài muôn vạn bao nhiêu cũng dám,

Đem ra mua hơi hám mấy cô hầu.

Người người đều có phố có lầu,

Còn chị lớn ngậm sầu nuốt thảm.

Tánh hiền đức một lời chẳng phạm,

Thủ hiếu thân cai quản gia tề.

Đi luông tuồng chẳng định hồi về,

Niềm tình nghĩa phu thê chẳng đoái.

Lòng đạo đức đêm ngày khẩn vái,

Khiến cho chồng ngó lại nghiệp nhà.

Sợ mẹ buồn chẳng dám nói ra,

Ngoài mặt rán giữ hòa cho thuận.

Bần Đạo cữ không nên bàn luận,

E quá lời sanh giận lòng nhau.

Nhắn bạn hiền hễ sự chi đau,

Chịu không nổi đừng trao cho kẻ khác.

Đạo chồng vợ sống thì gởi nạt,

Nương nhờ nhau đến thác gởi xương.

Thà cháo rau trọn đạo tào khương,

Hơn sang cả người thương đành phụ rãy.

Điệu chồng vợ phân phân phải phải,

Nét gia phong để lại cháu con bền.

Hễ làm chồng chồng chớ ỷ quyền,

Còn làm vợ vợ hiền đành phải nhịp.

Đừng mượn tiếng trai năm thê bảy thiếp,

Mà ép tình lấn hiếp thuyền quyên.

Dưới bóng trăng ai đã thề nguyền,

Rằng đặng phép thay duyên đổi nợ.

Ỷ thế ép vợ nhà phải sợ,

Cũng như hơn đứa dở có hay chi.

Phải đoái thương chút phận nữ nhi,

Mà gìn chữ xướng tùy cho phải đạo.

Từ xanh tóc đến khi ra lão,

Phải cùng nhau hòa hảo cho bền.

LÀM RỂ

Hiếu nhạc thân thìn dạ chớ quên,

Đền sinh dục thay phiền cho vợ.

Như nghèo khó toan phương giúp đỡ,

Sự viếng thăm bụng chớ lơ là.

Trời định người hai mẹ hai cha,

Cha mẹ vợ cũng như cha mẹ ruột.

Khi già yếu cần lo thang thuốc,

Trong gia đình thông thuộc liệu dùm phương.

Nhỏ lớn chị em vợ đều thương,

Thay quyền vợ lo lường điều dạy dỗ.

Mỗi gia tộc đều có tay cứng cổ,

Anh ruột thường coi bộ ít hay ưa.

Anh rể thường ít dối ít thừa,

Thương kỉnh phục nên chừa không dễ mặt.

Nếu khéo giữ trí mưu sắp đặt,

Dạy muôn điều nhắm nhắc vâng theo.

Giữ công bình xử đoán coi dèo,

Quyền tòa án bì theo cũng không kịp.

Khi răn dạy cũng là thừa dịp,

Dầu ông Tiên tái kiếp cũng không bì.

Mình phải người cách vật trí tri,

Nhớ tình nghĩa trong khi lựa rể.

Dầu đòi bọng ba heo sáu lễ,

Gái chọn chồng như thể chọn cha.

Theo nhà chồng bỏ mẹ cha già,

Tùng phu cũng quá là tùng phụ.

Bên chồng sợ lo từ giấc ngủ,

Cha mẹ mình thiếu đủ cũng không tường.

Nhớ thiệt thòi nghĩ phận mà thương,

Nếu chồng nghĩa liệu lường thay thế.

Đời nói rể ít ai tử tế,

Vì tục phong hủ tệ mà ra.

Xưa người ta nay cũng người ta,

Xưa bao nả nay ta bao nả.

Sự qua lại cũng không chi lạ,

Một cái vay cái trả tính cho vừa.

Hễ mình hơn ra bợm gạt lừa,

Để mình thiệt cũng chưa đủ phải.

Ví để dạ nặng tình trọng ngãi,

Thì nhìn con phải trái tính cho đồng.

Đã nhờ ai lớn họ dài dòng,

Sao chẳng ngó so công cho đúng giá.

Tục che miệng tiếng rằng cưới gả,

Chớ kỳ trung thiệt quá bán heo.

Coi lại coi lễ nạp tiền treo,

Giống chẳng khác hàng heo theo nhóng giá.

Bên trai nhắm coi từ cái mã,

Định hơn thua tính cả cái nòi.

Đến xem hàng gái phải cho coi,

Chừng ưng bụng mới đòi nạp lễ.

Ôi thói tệ, hỡi ôi thói tệ,

Mình là người há nỡ dễ khi người.

Ớ ông rể ôi.

Bần Đạo xin dám hỏi một lời,

Tỉ mình gái nghĩ chơi coi bao nả.

Bần Đạo muốn viết cho khá khá,

Ngặt sách in dài quá nặng tiền.

Xin đạo huynh đạo tỷ chịu phiền,

Muốn coi tiếp liền liền xin nối.

       

 Home                    [ 1 ]  [ 2 ]