Lối 4g30 chuông
điện-thoại reo, thì ra nhơn-viên phi-trường cho hay rằng có người bao một chiếc
máy bay để rước ĐỨC HỘ-PHÁP và hỏi lại coi ĐỨC NGÀI có định đi không? Tôi trả
lời rằng: "ĐỨC NGÀI đi không đặng và
xin cáo lỗi". Theo lời ĐỨC HỘ-PHÁP thì Ông George Roux này cũng có
sứ-mạng thiêng-liêng
lớn chớ chẵng phải không và sớm muộn gì ĐỨC NGÀI cũng đến
gặp Ông một lần.
5g00 chiều. Ông Weil đến rước ĐỨC HỘ-PHÁP đi dự
cuộc diễn-thuyết ở "Académie
diplomatique". Xe đến thấy thính-giả đã tựu lại đông. Ông Weil
giới-thiệu ĐỨC HỘ-PHÁP với nhiều nhơn-vật trọng yếu rồi vào phòng diễn-thuyết.
Đúng giờ, Ông Hội-Trưởng khai mạc giới-thiệu các diễn-giả. Trước hết Đức Cha
Marella Nonce Apostolique của Tòa-Thánh Vatican bên Pháp. Kế đến Ô. De la Chauvinière, Introducteur des
Ambassadeurs, Chef des Services de Protocole, nói về vấn-đề 'Diplomatie,
Protocole et Egalité des Etats. Sau chót là S.E. Le Comte Robert de Billy,
Ministre Plénipotentiaire nói về vấn-đề "L'ordre
de Malte, préfiguration de l' armée Européenne". Các diễn-giả đều nói
rất hay, thính-giả hoan-nghinh nhiệt liệt.
* * *
Ngày 12 tháng 6 năm
1954:
10 giờ sáng. ĐỨC
HỘ-PHÁP đi với Tôi và Trung-Tá Thái lại căn phòng Ông Weil ở tận Paris
10g30 trưa. Về tới nhà là
11g30 làm Ông Max-André chờ hết nữa giờ. ĐỨC NGÀI lật-đật chào hỏi và xin lỗi
về việc chờ lâu. Hai Ông tiếp chuyện trên một giờ mới ra về. Khi đưa, Tôi hỏi
Ông về câu chuyện khi nãy, Ông tỏ vẻ hài lòng và rất tán-đồng ý-kiến của ĐỨC
NGÀI về vấn-đề VIỆT/PHÁP.
4g00 chiều Ông Henri Trần-văn-Ba (Đạo-Hữu) có viết
thơ thăm, hôm trước ĐỨC-NGÀI mới qua, nay Ông đến thăm và Ông là con của Ông
Phan-Minh ở Saigon. Năm 1928, Ông còn nhỏ có về ở Tòa-Thánh làm đồng nhi và sau
làm Thơ-Ký cho Ông Từ-Hàn của ĐỨC QUYỀN GIÁO-TÔNG buổi nọ. Ông ra khỏi xứ gần
20 năm nay và sang Pháp đến nay là 16 năm rồi.
Ông không có gia-đình, làm Chirurgien/Dentiste nhà
số: 66 đường Garvès (Montouge). ĐỨC HỘ-PHÁP tiếp, Ông hết sức vui mừng và nhắc
lại những ngày xa Tòa-Thánh. Ông hầu chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP gần 6 giờ mới ra
về, và còn hứa kiếm nhà và đất để lập Thánh-Thất và chỗ cư-ngụ cho học-sinh.
* * *
Ngày 13 tháng 6 năm 1954:
05g00 chiều. Ông Pièrre Max, người được ĐỨC HỘ-PHÁP
giao phó mở một cơ-quan Ngôn-Luận tại Paris, để truyền-bá mối Đạo Cao-Đài, hôm
nay Ông giới-thiệu cho ĐỨC HỘ-PHÁP một vị Giáo-Sư Professeur, tên là Saint
Bonnet. Ông này lối 50 tuổi, trầm tĩnh, có đưa cho ĐỨC HỘ-PHÁP nhiều ý-kiến về
tổ-chức cơ-quan này có thể tự sống. ĐỨC HỘ-PHÁP dặn Ông Pièrre Max liên lạc với
Ông Saint Bonnet để làm việc. Đến 6 giờ Ông kiếu về.
* * *
Ngày 14 tháng 5 Giáp-Ngọ (14-Juin-1954):
08g00 sáng. Dự-bị đi Nancy với chiếc xe nhà và xe
của Cao-Ủy Phủ Việt-Nam, xe nhà do Ông Quang cầm tay bánh. Vì xe Công-An không
đặng ra khỏi Paris, nên Viên Công-An qua xe mình để hộ vệ ĐỨC HỘ-PHÁP.
Đi theo ĐỨC HỘ-PHÁP có Cô Ba, Ông Tuy, hai Ông Tá,
em Cao, Ông Công-An, Ông Quang với Tôi, tất cả là 9 người. Xe nhà bữa nay còn
chạy rodage lối 60-70km. Khi chạy qua phần đường đủ cây-số ngừng lại một garage
cho thay nhớt, ai nấy xuống đi tới lui cho rãng chơn. Trời bữa nay lạnh hơn mọi
bữa, Ông Tuy dỡ chịu lạnh nhứt, mười lăm phút sau lên đường, từ Paris qua Nancy
xa 307 Km . Đường xa mà lúc
nào xe chạy cũng êm như thường, như Châu-Thành Sai-Gon. ĐỨC HỘ-PHÁP ngồi xe lâu
chắc mõi, liền than: "Người ta ở xa
như vầy nên chi hồi đó bảo Regnault và Minh đi liên lạc với Hương-Mai, họ không
đi đặng là phải" (mình tưởng đâu họ ở gần nhau lắm).
Nancy ở về phía đông Paris, càng đi xa trời càng
lạnh thêm. Phong cảnh lần lần thay đổi. Khi mới ra khỏi Paris đồng ruộng còn
bằng phẳng, lần đến chỗ đất gò-nỗng cao-thắp không chừng. Ở vùng Paris ít thấy
cây thông và bách (Pins và Sapins) mà ở đây cây thông và bách mọc lưa thưa xem
đẹp mắt. Rồi tới Nancy thứ cây này lại càng đông-đặc hơn. Phong-cảnh xem giống
Đà-lạt lắm, xinh đẹp vô cùng. Nơi đây người ta thích cất nhà lầu. Nhiều làng
nhỏ độ vài trăm cái nhà cũng có nhà lầu hai, ba, hoặc bốn từng. Phong cảnh tốt
tươi nhà ở sạch-sẽ có đủ nhu cầu đèn nước và có lẽ sung-túc lắm. Dân sự hiền
lành không có một ai ham giặc, thế mà nhà cầm quyền vì chịu mạng lịnh của một
nhóm tư-bản đưa những con yêu-quý của đất nước họ ra làm mồi cho súng đạn, nghĩ
cũng tội-nghiệp. Có một điều mâu thuẩn trong tâm-lý họ là khi hỏi họ chịu
chế-độ quân-chủ không thì họ không chịu, nhưng lúc nói chuyện với mình thì họ
rất hãnh-diện mà nhắc-nhở đến các trào Vua Chúa của họ luôn. Có nhiều khi họ
còn thốt ra rằng "những di-tích
quí-báu trong xứ là đều của các Vua họ, chớ từ khi lập Chánh-Phủ đến giờ không
có làm cái chi đặng xứng đáng hết, như thế là họ chịu ảnh-hưởng của phong-trào
dân-chủ, tra cho họ một lớp võ mõng bên ngoài. Kỳ thật họ vẫn còn hoài cổ luôn
luôn. Nếu một ngày kia phong-trào thay-đổi thì họ trở về quân-chủ rất dễ."
Vì cảm-xúc cảnh-vật bên ngoài mà Tôi quên nói
chuyện đi Nancy. Lão Lucien, tài-xế chiếc xe của Cao-Ủy-Phủ Việt-Nam người rất
thông-thạo đường sá. ĐỨC HỘ-PHÁP dặn y ghé dùng cơm chỗ nào có phương-tiện rồi
sẽ đi. Lối gần 12 giờ trưa đến một đô-thị nhỏ nếu so sánh với các Đô-thị lớn
bên này thì nó bé-bõng nhưng thật ra thì nó đồ-sộ không thua gì Mỹ-Tho, hay
Vỉnh-Long, Sađéc bên mình. Lão
Lucien đưa lại 'Auberge de L'Étoile' để dùng cơm. Tuy là Auberge ở chợ
nhà quê chớ làm dĩa, bàn, muổng, nỉa, ly, tách gì họ đặt riêng chỗ lo sẵn, có
nhãn hiệu tiệm đàng-hoàng chớ không phải thứ bán ngoài chợ đem về xài đâu. Chỗ
này là Vitry le Francois. Hồi kỳ giặc rồi (1939-1945), ĐỨC chiếm nước Pháp thì
chỗ này bị tàn phá nhiều nhứt. Nhà cửa phố-thành khác vì nhà cửa phố-thành hiện
giờ đều xây dựng theo lối kim-thời, còn mấy chỗ kia thì còn theo lối xưa. Ngày
nay có lẽ là ngày rước lễ Bao-đồng (1ère Communion) nên dọc đường gặp nhiều đám
đồ Lễ trắng đi nhà thờ. Chúng tôi gặp một gia-quyến xúm nhau đến nhà hàng làm
tiệc ăn mừng. Chúng tôi thấy vui vui cũng qua chúc mừng. Họ lấy làm sung-sướng
chào hỏi lại chúng tôi coi tình thân mật, chúng tôi cũng có quây phim bữa lễ
của họ để kỷ-niệm, còn phần họ cũng chụp hình đứng chung với chúng tôi. Tuy là
gặp gở giữa đường trong chốc lát nhưng khi ra đi có tình quyến-luyến lắm. Thật
rõ ra Người Pháp ở Chánh-quốc có khác hơn ở Đông-Dương.
01g30 Từ đây đi Nancy tuy không có núi non chớn-chở
song nhiêu gò nổng cao thấp gộp thành những núi con con tạo ra một phong cảnh
thiệt là xinh-đẹp, đường quanh-co uốn lượn, tài-xế phải dè dặt mới tránh đặng
rủi ro. Có một chỗ giây chằn-chịt trên không trung băng ngang đường, mà trên
giây những thùng vuông vuông, lớn bằng ba bốn thùng đựng hồ chạy qua chạy lại.
Hỏi ra mới biết nơi đây là nhà máy làm thạch-cao (Plâtre), những chỗ lấy đá vôi
để hầm ra thạch-cao thì ở xa nên họ đặt máy điện chở chuyên những thùng đá vôi
đưa từ hầm đá tới lò. Hai đầu có hai tốp cu-li làm, hễ lấy đá đầy thùng rồi thì
cứ để lên máy, giây điện rút thùng ấy chạy ra đầu kia trút ra. Vì vậy mà ta
thấy lủ-khủ thùng treo lẳng-lơ trên giây sắt, cái thì chạy qua, cái thì chạy
lại rất ngộ-nghĩnh. Gần tới Nancy hai bên vệ đường phía ven rừng những nhà trại
cất lúp-xúp có treo cờ Mỹ, đây là trại quân-đội Mỹ còn đóng để phòng-ngừa sự
bất-trắc có thể gây ra chiến-tranh miền này, vì Nancy ở gần biên-giới Pháp/Đức.
Đường từ Vitry le Francois tới Nancy lối 130 km ngàn, đến là 3g30 chiều, nhà Bà có đủ salon, phòng
ăn, phòng ngủ, nhà bếp, nhà tắm. Bà Lễ-Sanh Gobron ở một gian nhà như vầy trên
từng lầu thứ tư mà người ta thường gọi là (appartement). Bà Gobron ở chung với
người em gái Mademoiselle Schmit và hai cháu Hiển và Kiển. Bà Schmit năm nay đã
56 tuổi, không chồng từ nhỏ. Bà Gobron năm nay 57 tuổi, đến thình-lình không có
đánh dây thép trước, nên khi kêu cửa nội nhà gặp mừng đến đổi hai chưn phát
run. Bà Gobron bảo em Hiển đánh điện-thoại lại sở vệ-sanh mời Bà Schmit vì Bà
làm việc nơi sở này; còn vài năm nữa sẽ được hưu-trí. Bà Gobron thì ở nhà lãnh
đồ may. Căn nhà Bà có một cái phòng vừa làm salon vừa làm phòng ăn luôn, một
cái phòng nhỏ để làm phòng học cho hai cháu, tính ở chơi tới khoảng 6, 7 giờ sẽ
trở về Paris, nhưng khi tính cáo-từ thì hai chị em Bà Gobron cầm lại dùng cơm
với hai Bà. Thấy tấm lòng hai Bà quá ân-cần nên chúng tôi nể lời ở lại sơi cơm.
Châu-thành Nancy cũng là đồ-sộ lắm, nhưng nhà cửa
nguy-nga lớn đẹp, cất năm bảy từng. "Place
Stanislas" là đài kỷ-niệm. Ông
Stanislas ngày xưa cách nay lối 600 năm, Ông đã xây dựng thành Nancy này. Đài
kiến-trúc hoa-my,õ bốn phía đều có cửa sắt thếp vàng thiệt đẹp, ban đêm đốt đèn
xem còn đẹp hơn thập-bội. Xe chạy vòng nội-thành, nghĩa là thành cũ, mà thời
xưa mỗi thành đều có đào hào chung quanh, xây cách bốn phía, có bốn cửa vào
thành, ngày bỏ điếu-kiều xuống để đi, đêm thì rút điếu-kiều lên để ngừa quân
giặc xâm-chiếm. Ngày nay vách thành phá đổ và hào đã lấp hết, nhưng bốn cửa
thành vẫn còn nguyên-vẹn và đồ-sộ lắm, có một cái cửa còn khắc hiệu năm xây
thành, tính ra đến năm nay có lối 600 năm rồi. Nơi đây mua bán sung-túc có
những chi-ngánh của mấy magasins lớn ở Paris, như những hiệu Printemps,
Samaritaine chẵng hạn. Tuy lànơi chi-ngánh chớ thật ra thì nó cũng xấp xỉ với
hiệu Courtinet và em em Magasins Charner bên mình. Nơi đây cũng có trường
Đại-Học (Cité Universitaire) và nhiều trường lớn. Có một salon de Coiffure
(phòng hớt tóc) của người Việt gốc Bạc-Liêu. Tuy nói phòng hớt tóc chớ bên này
phải vốn liếng lớn lắm mới dựng nổi. Ra ngoài thành lên trên một cái đồi cao
dòm xuống thấy Châu-thành Nancy ở giữa một cái trủng, bốn phía đều là đồi cao.
Đứng trên dòm xuống trông ngoạn mục lắm. Rão dài theo mé đồi xem hoa rừng
xinh-đẹp mọc đầy. Về đến nhà là lối 7 giờ rưởi, dùng cơm xong là gần 9 giờ.
Chúng tôi từ giã ra về, hai Bà và hai cháu xem bộ quyến-luyến đưa xuống tận xe.
Trời đã sậm tối, xe ĐỨC HỘ-PHÁP chạy trước xe ông
Quang. Theo ý chúng tôi thì tính cho ĐỨC HỘ-PHÁP ngủ một giấc về tới Paris
không ngờ ĐỨC NGÀI sợ lão chauffeur ngủ gục nên thức nói chuyện chọc cười nôn
ruột, dặn chừng lão Lucien đừng ngủ gục. Vì lão Công-An ngồi kế bên sẽ làm giấy
phạt. Ai dè xe chạy một lúc thì lão Công-An ngủ trước. Ai đời thiên-hạ ngủ gục
thì thường gục tới phía trước còn lão Công-An này lại bật ngữa ra đàng sau? ĐỨC
NGÀI cười lớn viên Công-An giựt mình thức dậy. Tôi liền hỏi Ông bây giờ ai làm
biên-bản phạt ai? Nãy giờ lão Lucien làm biên-bản Ông mấy lần rồi. Gần 12 giờ
khuya xe tới Vitry le Francois, hiệu cơm Auberge de L'Éùtoile vì khuya quá nên
họ đóng cửa, Lão Lucien cho xe chạy vòng Châu-Thành kiếm đặng tiệm còn mở cửa
ghé vào uống café rồi mới ra đi. Trời khuya quá, Tôi mòm ngủ tự hồi nào, nhưng
vì trong bụng cũng hơi sợ sợ nên lúc ngủ lúc thức. Xe về đến phòng là 4 giờ.
* * *
Ngày 15 tháng 5 Giáp-Ngọ (15 Juin 1954):
11g00 trưa. Cậu Minh không có đi Nancy nên 9 giờ
sáng đã đến.
11g00 Có Ông
Trần-Văn-Tùng xin ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP, nhưng vì ĐỨC NGÀI còn mệt nên tôi tiếp
thế. Ông Tùng là một nhơn vật có biệt-tài, viết sách rất hay, phần nhiều sách
của Ông viết đều được Hàn-Lâm-Viện Pháp chấm thưởng. Ông mới xuất bản sau nầy
hai quyển Nhan-đề: "Le Việt-Nam et
sa Civilisation" (Xứ VN và nền Văn-Minh của nó) và cuốn: "Le Việt Nam immortel" (Xứ VN
bất-diệt). Cuốn thứ nhứt đặng Hàn-Lâm-Viện chấm thưởng (Couronné par L'Académie
Francaise) Ông đến trình mấy cuốn sách mới của Ông và xin mua giúp. Tôi có lấy
mỗi thứ 5 cuốn và giúp số tiền ủng-hộ. Ông nói chuyện đến gần 12 giờ mới ra về.
3g00 chiều. Ông Mécheri (Tổng-Thơ-Ký
Liên-Hiệp-Pháp) Sécrétaire Général de L'Union Francaise đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP.
Ông Minh và Tôi đón tiếp. Ông là tay kiện-tướng binh-vực cho nền Độc-Lập VN và
rất có cảm tình với ĐỨC HỘ-PHÁP. Hai nhân-vật gặp nhau chuyện vãn thân-mật và
câu chuyện kéo dài hơn 4 giờ Ông Mécheri mới ra về.
5g00. Ông Hà-Minh-Tự (làm ở Việt Nam Presse) đến.
Tôi tiếp chuyện với Ông đến 5g30.
5g30. Vừa đưa Ông Hà-Minh-Tự thì Ông Gustave
Meillon (người đang soạn viết một cuốn sách về Đạo Cao-Đài) đến. Tôi tiếp Ông
và trả lời cho Ông những chỗ Ông còn thắc mắc hoặc còn chưa rõ. Mỗi mỗi Ông lấy
viết biên rành mạch. Hơn một giờ Ông ra về và tỏ lời cám ơn.
* * *
Ngày 16 tháng 5 Giáp-Ngọ (16 Juin 1954):
10g00 sáng. Ông Ngoại-Trưởng NGUYỄN-QUỐC-ĐỊNH ở
Génève và đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP. Chúng tôi đón đưa lên salon. Ông có báo-cáo
tình-hình Génève cho ĐỨC NGÀI hay. ĐỨC HỘ-PHÁP tán-tụng công-trận của
Ngoại-Trưởng rất nhiều, không biết Hoàng-Thượng có ban thưởng gì cho Ngài
không. Chớ đây Tôi xin ban cho Ngài một ly 'Ngự-Tửu'. Ông vui-vẻø tiếp nhận và
tiếp chuyện đến 11 giờ mới ra về.
03g00 Cậu
Nguyễn-An-Mỹ (Con của Nguyễn-An-Ninh) đến báo-cáo công-việc cho ĐỨC HỘ-PHÁP rõ
...
04g00 chiều. Ông Bảo-Thế bữa nay mạnh, nhưng còn ốm
nhiều đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP báo-cáo cho ĐỨC HỘ-PHÁP nhiều việc quan-hệ mà Ông
đã thâu thập được trong những cuộc tiếp xúc của Ô. với nhiều nhơn-vật.
05g00 Ông
Phạm-Lê-Bông đi Cannes mới về, đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP và báo-cáo công-việc của
Ông mới tiếp-xúc với ĐỨC-QUỐC-TRƯỞNG. Tình-hình bên nầy lúc nầy rối-rắm lắm,
bên Chánh-Phủ Pháp thì (trang 42 hàng 4 XXX bị mất chữ) Nội-Các Laniel đổ,
Thủ-Tướng Mandès France lên, còn đang lập Nội-Các. Bên Việt Nam Thủ-Tướng
Bửu-Lộc từ-chức và ĐỨC-QUỐC-TRƯỞNG định đưa Ngô-Đình-Diệm lên thay thế. Nói
chuyện đến gần 7g 00 Phạm-Lê-Bông ra về.
09g00 tối. Theo lời hẹn kỳ-trước hôm nay Anh
Giáo-Sư Tuy và Tôi trở lại nhà Ông Henri-Renault để gặp các bạn Đạo mới quen.
Gặp nhau mừng rỡ, chuyện-vãn thân-mật như tình ruột thịt. Ông bạn Raoul Chabrol
có đem cho mấy số báo 'Les amis spirituel', mới hay Ông ta là Hội-Trưởng của
Hội 'Les amis Spirituel' và Mme Baus (spelling) là Tổng-Thơ-Ký của Hội. Mỗi
tuần-lễ họ có tổ-chức cuộc diễn-thuyết chiều chúa-nhựt từ 3 đến 6 giờ, họ có
mời Tôi chiều chúa-nhựt đến dự đặng họ giới-thiệu cho tất-cả mọi người. Tôi
nhận lời. Chuyện-vãn một hồi lâu rồi mới khởi cúng và lập Đàn như kỳ trước. Lần
này chúng tôi cũng nhận đặng một bài Thánh-Giáo rất hay mà hôm Anh Tuy và em
Cao về 11g30. Sáng mới báo-cáo lại cho ĐỨC NGÀI hay.
* * *
Ngày 17 tháng 5 năm Giáp-Ngọ ( 17-Juin-1954):
Sáng, trời bữa nay cũng nóng như bên nhà, nhưng
không tới nỗi đỗ mồ-hôi.
11g trưa. Ông Đoàn-Bửu-Giám, Hội-Đồng
Liên-Hiệp-Pháp hầu chuyện với ĐỨC NGÀI đến gần 12 giờ. Ông tỏ vẻ rất hài-lòng
và thán-phục ý-kiến ĐỨC HỘ-PHÁP. Trời bữa nay nắng tốt, thiên-hạ đua nhau ra
đường phơi nắng vì quanh năm lạnh nên họ thấy nắng là mừng.
04g30 chiều. Vị Đại-diện của Đại-Sứ Mỹ
(Ambassadeur) ở Paris đến viếng ĐỨC NGÀI, chúng tôi tiếp và giới-thiệu với ĐỨC
NGÀI. Câu chuyện kéo dài đến gần 6 giờ mới mãn. Chưa hiểu nói chuyện gì, song
hai Chánh-khách có vẻ lạc-quan. Chiều bữa nay Thủ-Tướng Mandès France
trình-diện với QUỐC-HỘI để bỏ thăm tín-nhiệm (vote de confiance). ĐỨC NGÀI nghe
vô-tuyến truyền-thanh, rõ ra hội bỏ thăm tín-nhiệm với 419 thăm thuận chỉ có 27
thăm nghịch. Chánh-Phủ Pháp ngày nay đã quyết-định con đường đi của mình và đặt
trọn tín-nhiệm nơi Tân Thủ-Tướng và Ông này lại quả-quyết vấn-đề ở Đông-Dương
trong một tháng phải cho xong bằng không sẽ từ-chức.
* * *
Ngày 18 tháng 5
Giáp-Ngọ (18-juin-1954):
03g00 chiều. Ông
Đỗ-Đức-Hổ đưa Ông Vũ-Đỗ-Thìn ra mắt ĐỨC HỘ-PHÁP và tặng ĐỨC NGÀI quyển sách Ông
viết nhan đề Evolution économique du Việt Nam Nam Paris
3 giờ 30 chiều Ông
Đỗ-Bá-Thế đến gặp hai Ông Hổ và Thìn. Mấy Ông quen biết nhau từ lâu. Ông Thìn
lại có dịp cứu Ông Thế khỏi chết lúc thời-kỳ hổn-độn 1945.
4g chiều Trong lúc 3 Ông này đang bàn luận về Ông
Ngô-Đình-Diệm thì có Ông Trần-Tấn-Thành là đại-diện của Ông Ngô-Đình-Diệm. ĐỨC
HỘ-PHÁP tiếp Ông Trần-Tấn-Thành tại phòng khách. Đại-ý Ông Thành đến để thay
mặt cho Ông Ngô-Đình-Diệm chào ĐỨC HỘ-PHÁP và thỉnh ĐỨC NGÀI đến tại Hotel
Royal Nalesberbe gặp cụ Tân Thủ-Tướng vào 9 giờ sáng ngày mai. Đồng thời Cụ
NGUYỄN-ĐỆ (Đổng-Lý Văn-Phòng ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG) lại cho hay rằng ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG
ở Cannes vừa về Paris, sẽ tiếp ĐỨC NGÀI vào khoảng 10 giờ tại Plaza Hotel.
5 giờ chiều. Ông Trần-Tấn-Thành vừa ra ve,à thì có
hai nhà báo Đức, do Ông Hồ-Bá-Thế giới-thiệu, đến phỏng-vấn ĐỨC NGÀI về ĐẠO.
NGÀI giải-thích cho họ nghe rất chú-ý biên từ đoạn. Ông Đỗ-Bá-Thế còn dè-dặt sợ
e mấy Ông hiểu không rõ viết sai với ý-nghĩa của ĐỨC NGÀI, nên dặn hai Ông
phóng-viên ấy sau khi viết bài phải đưa cho Ông xem lại rồi mới đặng phép đăng,
họ rất bằng lòng. Họ xin chụp ảnh ĐỨC NGÀI để làm bìa báo rồi kiếu từ ra về và
tỏ lòng cám ơn ĐỨC HỘ-PHÁP về lời chỉ-giáo.
9giờ tối. Chúng tôi đi xem hát Nhựt-Bổn, gánh hát
mới vừa sang Paris bằng máy bay. Họ diễn-kịch ngắn về phong-tục ở Nhựt trong
bốn mùa. Mùa Xuân hoa-đào đua nở, cô gái quê có điệu múa uyển-chuyển vô cùng.
Mùa Hạ đi cấy, một tốp Đào giả đi cấy với những điệu múa ăn rập nhau, coi thật
ngoạn-mục. Mỗi cô cầm một cặp sanh và giả bộ đi cấy, mỗi bước tới là cúi xuống
cấy lại nhịp sanh và hát như điệu đi cấy bên Nhựt. Mùa Thu lại là mùa trồng,
múa đèn và múa lân, nhứt là múa lân làm cho ĐỨC NGÀI cười ngất nhớ lúc mấy em
múa Long-Mã ở Tòa-Thánh. Ngoạn mục nhứt là điệu múa lụa, nhắc tích bên Nhựt mùa
nhuộm lụa, nhuộm xong đem nhúng xuống dưới một cái suối linh cho màu sắc đừng
phai. Kịch này có 6 cô Đào tha thướt, họ giủ lụa như sóng gợn mà không lúc nào
đụng chạm nhau hay là rối lại, đến 11 giờ là vãn hát.
* * *
Ngày 19 tháng 5 năm
Giáp-Ngọ (19-6-1954 ):
9 giờ sáng. Viếng tân
Thủ-Tướng. Đúng giờ, xe đến tại chỗ hẹn có Ông Nguyễn-Đệ đón rước. ĐỨC HỘ-PHÁP
và cụ Thủ-Tướng nói chuyện nơi phòng riêng, còn Ông Nguyễn-Đệ và chúng tôi chuyện
vãn nơi phòng bên cạnh, trong phòng này Tôi lại gặp Ông Bazé là một trong ba Ông nhà
báo ở Sai-Gon có tên khởi đầu là: 'Tam B' (Bazé, Béziat, Boncivini) không biết
khi xưa kia Ông thế nào chớ bây giờ Ông nói chuyện theo Việt Nam triệt-để và
quả-quyết rằng Nước Pháp phải giao trả trọn chủ-quyền Độc-Lập cho Việt Nam. Ông
còn nói rằng chính vì Chính-Phủ Việt Nam lãnh-đạm, chớ nếu đằng Ông, thì Ông
dám mạnh bạo nói thẵng với chánh-Phủ Pháp những điều mà một người Việt Nam
không thể nói. Nghe ra lời nói cũng hay hay, phải chi có Chánh-Phủ nào thử thời
vận một lần đem Ông ra hát một vỡ tuồng coi ra sao.
10 giờ sáng. Sau khi nói chuyện với Thủ-Tướng, ĐỨC
NGÀI đi viếng ĐỨC QUỐC- TRƯỞNG. Có ông Đổng-Lý-Văn-Phòng là NGUYỄN-ĐỆ đưa đi.
QUỐC-TRƯỞNG tiếp ĐỨC HỘ-PHÁP nơi phòng riêng còn Ông Đệ và chúng tôi chuyện vãn
tại phòng bên cạnh. Câu chuyện kéo dài đến 11 giờ, ĐỨC NGÀI vừa ra đến ngưỡng
cửa thì lại gặp Ông Thượng-Sứ Dejean ở Việt Nam mới về và cũng đến chào ĐỨC
QUỐC-TRƯỞNG. Gặp ĐỨC HỘ-PHÁP thình lình hai nhân-vật mừng rỡ chào từ giã và hẹn
ngày tái-ngộ. Dự-bị chúa nhựt đi Normandie, ra bờ biển Dauville và Trouville
xem chỗ Quân-Đội Pháp đổ-bộ trở về nước, đánh đuổi quân Đức. Nơi đây có đài
kỷ-niệm và mỗi năm đến ngày ấy thì có làm lễ long-trọng.
3g00 chiều. Mấy bạn tụ-họp đi dạo chơi. Anh Tuy vì
không đặng khỏe nên vắng mặt còn tôi vì có hẹn với các bạn Đạo dự cuộc
diễn-thuyết hằng tuần mỗi chiều chúa nhựt của nhóm "Les amis Spirituel" từ 3 giờ đến 6 giờ, vì ở Pháp ít
người biết Đạo Cao-Đài lắm. Đi Normandie kỳ này, Anh Bảo-Thế có tham-gia đi
hứng gió biển. Đêm thứ ba nghỉ tại bãi biển và sáng chúa nhựt đi xem
phong-cảnh.
* * *
Ngày 20 tháng 5 năm
Giáp-Ngọ (20 Juin 1954):
Vì qua đây có mình tôi
bên cạnh ĐỨC HỘ-PHÁP, lớp khách, lớp điện-thoại liền liền không phút nào rãnh.
Lúc đi, dự-định rằng tôi theo phái-đoàn truyền giáo không mà thôi, khi qua đây
nhân-viên phái-đoàn ở riêng từng chỗ, tôi bận lo việc Đạo lẫn Đời, đi đâu thì
tôi cũng theo ĐỨC HỘ-PHÁP luôn luôn, không lúc nào hở. Sáng 6 giờ ai nấy còn
ngon giấc, thì trái lại tôi phải lo thức đánh máy nhựt-ký, em Cao thì ở xa, đến
9 giờ thì khách đến liền liền, cho đến 9, 10 giờ tối mới dùng cơm chiều, thậm-chí
đến buổi trưa cũng không nghỉ được, vì thế mà từ khi qua Paris đến nay đã giáp tháng
chẵng biết Paris ra sao, ngoài ra những cuộc đi chánh-thức (déplacements
officiel) với ĐỨC HỘ-PHÁP, vì cớ mà những nhựt-ký tôi hóa ra bê tre.ã
Nơi diễn-đài này có thể làm nơi truyền-bá Đạo rất
tốt, bên này có trọn quyền tự-do hội-họp và ngôn-luận màBạn Chabrol của chúng
ta lại là Hội-Trưởng, lại thêm có Bà Bạn Baus là Tổng-Thư-Ký trong hội. Cuộc
gặp gỡ bữa nay đem lại một kết-quả bất-ngờ, sau khi bế mạc Bạn Chabrol ngỏ ý
rằng chiều thứ bảy tới nhằm 26 Juin là buổi họp chót của Hội, Ông sẽ đi nghỉ
hè, nên ước ao sao Tôi trở lại, nếu có thể đặng, thì xin thỉnh ĐỨC HỘ-PHÁP đến
chủ-tọa buổi hội ấy cho thêm phần long-trọng. Tôi trả lời, phần Tôi thì xin hứa
chắc còn phần ĐỨC HỘ-PHÁP, thì xin để ngày thứ hai 21 Juin ĐỨC HỘ-PHÁP tiếp Bạn
Chabrol, thì dịp ấy sẽ thỉnh ĐỨC NGÀI, coi ĐỨC NGÀI định lẽ nào. Tôi bắt tay
thân-mật kiếu-từ ra về đến phòng là 6 giờ rưởi chiều.
7 giờ chiều. Ông Colonel Grimaldi (trước ở
Tây-Ninh) mới từ Việt Nam về đến chào ĐỨC HỘ-PHÁP đặng sáng ngày sang Maroc.
Ông báo-cáo công-việc bên nhà cho ĐỨC NGÀI hay và hầu chuyện đến gần 8 giờ mới
ra về. Thấy tình-cảnh nước nhà rối-rắm, ĐỨC NGÀI rất bực-trí về vụ thay đổi
bất-ngờ, vì cớ nên trước khi ĐỨC NGÀI đi Dauville thì đã đọc cho tôi viết bức
thư gởi về cho Hội-Thánh dạy hành-động theo sở-kiến của ĐỨC NGÀI, sau khi ĐỨC
NGÀI ký tên thì liền Ông TUY, TẤT, và em CAO được lịnh sắm sửa ngày mai (21)
trở về xứ gấp để lo việc tiếp rước Cụ NGÔ-ĐÌNH-DIỆM. Mấy Ông được lịnh
thình-lình coi bộ bở-ngỡ tất cả, nhưng rồi không chần-chờ mỗi người sắp soạn
valise cho kịp ngày lên đường.
* * *
Ngày 21 tháng 5 năm Giáp-Ngọ (21-Juin-1954):
9 giờ sáng. Sáng sớm, ĐỨC HỘ-PHÁP hối gọi
điện-thoại lại Cao-Ủy Phủ Việt Nam xin làm giấy-tờ và xin giấy máy bay lấy chỗ
cho ba Ông TUY, TẤT và CAO về Sai-Gon. Ông Thái còn ở lại hầu ĐỨC NGÀI. Ông
Trần-Vinh hay tin lật đật đi lấy mấy cái giấy máy bay và giấy thông-hành (Pass
port) đến trưa, Ông kêu điện-thoại lại cho hay rằng giấy tờ làm xong hết và sẽ
đi chuyến máy bay ngày mai 22 Juin đúng 9 giờ rưởi tối.
3 giờ chiều. Ông Đỗ-Đức-Hổ đến rước ĐỨC HỘ-PHÁP đi
xem đất và nhà để làm trú- quán-sinh (Foyer des Étudiants Caodaistes) Ông dẫn
coi một ngôi nhà rộng lớn đến 100 phòng, có đất rộng làm sân-banh và chỗ tập
thể-dục mà giá có 11 triệu quan tây tức là 1.100.000 bạc Đông-Dương . Đất và
nhà gần Phi-trường Orly mà giá rất rẻ, sợ e chỗ bị đuổi, về sau hỏi thật lại
thì quả là chỗ bị đuổi nên phải bỏ luôn. Ông cũng dẫn đi xem một chỗ khác,
ngang dinh Quốc-Hội nhưng lại rủi là chỗ này vừa bán xong trước đây chừng một
tháng.
6 giờ chiều. Theo lịnh ĐỨC HỘ-PHÁP phái chúng tôi
đến Thủ-Tướng Phủ bàn về vụ tiếp đón tại SaiGon, ba Ông TUY, TẤT và MINH đi
viếng Thủ-Tướng NGÔ-ĐÌNH-DIỆM và được tiếp trong 10 phút.
7 giờ chiều. Bạn Raoul Chabrol và hai mẹ con Bà
Baus đến chào ĐỨC HỘ-PHÁP và được ĐỨC NGÀI tiếp chuyện một cách thân-mật làm
cho mấy bạn cảm-động quá đến đổi rưng-rưng nước mắt. Bạn Raoul Chabrol ngỏ ý
thỉnh ĐỨC HỘ-PHÁP chiều thứ bảy 26 Juin đến chủ-tọa cuộc hội mãn năm, trước khi
đi nghỉ hè, tại Musée Social. ĐỨC HỘ-PHÁP nhận lời họ mừng hết sức và kiếu từ
vào khoảng 8 giờ.
8 giờ chiều. Bạn Chabrol vừa ra, có cha Hoàng-Quỳnh
đến chào ĐỨC HỘ-PHÁP và bày-tỏ tình-hình bên xứ vì Ông mới qua tới. Ông tỏ ý lo
ngại cho Bùi-Chu, Phát-Diệm, số phận rất mỏng-manh không biết phương nào bảo-vệ
và sang Pháp có ý gần Quốc-Trưởng để bày-tỏ tình-cảnh đau-thương của tín-đồ
Công-Giáo ở Bùi-Chu và Phát-Diệm Ông. Ở nói chuyện đến hơn 9 giờ mới ra về.
* * *
Ngày 22 tháng 5 Giáp-Ngọ (22-Juin-1954):
10 giờ sáng. Ông Đỗ-Hửu-Tấn đến bàn về vấn-đề ra
một tờ báo và tìm chỗ lập Thánh-Thất. Nội bữa sáng nầy ba Ông vì phải lên
đường, kẻ chạy tới người chạy lui lo mua đồ-đạc chút ít và sửa-soạn valise cho
kịp.
3 giờ chiều. Chúng tôi đưa ba Ông lên đường về Việt
Nam.
9 giờ 10 phút tối Máy radio kêu bộ-hành đi chuyến
máy bay nầy vô sân và lên máy bay. Ai nấy kéo đi hết, còn một mình Ông Bảo-Thế
tới sau vì dùng cơm chưa xong. Theo phép ở đây người đi đưa không đặng vô sân
bay. Họ có làm một cái hàng rào ngang, mình đứng ngoài dòm vô thấy ba Ông xách
valise từ từ trong cửa bước ra, lại cầu thang dòm trở lại và ngoắt chúng tôi,
mấy anh em cũng ngoắt lại, lòng thấy nao-nao. Bộ-hành vào trong cửa đóng lại,
máy bay từ từ chạy mút đầu đường xa rồi đậu chờ đúng giờ lấy trớn bay đi.
* * *
Ngày 23 tháng 5
Giáp-Ngọ (23 Juin-1954):
11 giờ trưa. Ông Tòa Weil và
Ông Colonel Sorin đến viếng ĐỨC HỘ-PHÁP bàn về vấn-đề thành-lập một liên-đoàn
để ủng-hộ Cơ-quan Liên-Hiệp-Pháp (Ligue pour le soutien de l'Union Francaise)
12 giờ trưa. Hai vợ chồng Ông
Pech (Người chụp hình cho ĐỨC HỘ-PHÁP) đem phim chiếu thử cho ĐỨC
HỘ-PHÁP xem và xin chụp một bức ảnh mặc Tiểu-Phục vàng có áo choàng để đăng
báo.
X giờ chiều. Ông Minh
ra phi-trường đưa Thủ-Tướng Ngô-Đình-Diệm lên phi-cơ về nước. Tôi bữa nay
cũng còn phải đi hầu đàn tại nhà Ông Henri Renault. Nghe ra cuộc tiễn đưa
Thủ-Tướng với số người lưa-thưa lắm.
X giờ tối. Tôi đến nhà Ông Henri Regnault như
thường lệ và tới trước Bạn Chabrol và Bà Baus lối 5 phút. Chúng tôi mừng nhau
và nhắc chuyện hôm chúa nhựt. Bà Baus và Bạn Chabrol muốn rằng thứ bảy tới có
ĐỨC HỘ-PHÁP sẽ đặng thành-công to. Vì thời-cuộc đang gay cấn, Thủ-Tướng Pháp
Mandès France muốn cầu hòa với Việt-Minh nên định chia đôi nước Việt. Tôi cũng
hơi lo nghĩ và mấy bạn Pháp cũng mong chấm dứt chiến-tranh vì họ chán ngán lắm
rồi. Khi nhập đàn thì cũng Père PIERRE về. Bạn Chabrol nói 'Thấy Cha Pierre đi
với một vị Chức-Sắc Cao-Đài và có tiên-tri rằng bữa thứ bảy tới đây chúng tôi
sẽ lấy làm lạ mà nhận thấy rằng những bạn Đời bạn Đạo cùng luôn cả thính-giả sẽ
cảm-động vô cùng, sẽ hiểu chúng ta và thương chúng ta. Ông còn dặn gạch đít hai
chữ 'Vous aimeront'. Lời tiên-tri này bữa thứ bảy thiệt-hiện y như vậy, để đến
ngày ấy Tôi tường-thuật rõ hơn, về việc chiến-tranh Ông bảo chớ nên lo sợ và
cũng gạch đít chữ 'soyer sans inquiétude'. Đến 11 giờ bãi đàn ai nấy vui-vẻ ra
về, nghỉ ngơi và trông đến ngày kết-quả.
* * *
Ngày 24 tháng 5 Giáp-Ngọ (24 Juin 1954):
9 giờ sáng. Ông Phạm-Lê-Bông đến bàn-luận tình-hình
với ĐỨC HỘ-PHÁP tới 10 giờ mới ra về. Lúc này tình-hình thế-giới rất nguy-kịch,
ai nấy đều rối trí cả, thậm chí đến mình cũng sốt ruột, nhưng vì chuyện mình
thấy hình như trái ngược, nhưng nó có hữu-dụng của nó để đem lại hòa-bình, nên
mình cũng hơi bình-tĩnh hơn một chút. Trong khi tiếp xúc với Ông Phạm-Lê-Bông
thế nào mà ĐỨC NGÀI kêu tôi bảo gọi điện-thoại lại Cao-Ủy Phủ Việt Nam xin lấy
giấy máy bay cho ĐỨC NGÀI kịp chiều nay đi Génève. Tôi rất lo-ngại cho cuộc
hội-họp chiều thứ bảy tới đây lở-dở vì nó sẽ đem lại những kết-quả tốt-đẹp cho
sự truyền-giáo ở Pháp vì ngoài mặt Đời ra, mặt Đạo thắng lợi cũng là một chuyện
đáng mừng. Tôi chờ Cao-Ủy Phủ trả lời 5 cái giấy làm cho ĐỨC HỘ-PHÁP, Ông
Bảo-Thế, Ông Thái và Tôi, cháu Ông My.õ Chiều nay, 3 giờ rưởi, máy bay cất cánh
đi Génève, trong một giờ sẽ tới nơi. Tôi đánh điện qua Génève cho Anh em hay
đón rước, còn cuộc hội-họp ngày thứ bảy chắc là thất bại, Tôi cũng đánh điện
cho bạn Chabrol hay. Anh rất buồn vì bữa nay thứ năm rồi, nếu qua Génève ngày
thứ sáu, kế thứ bảy làm sao về kịp để đi dự hội, nhưng ĐỨC NGÀI quả-quyết thế
nào ĐỨC NGÀI cũng trở về kịp. ĐỨC NGÀI cho rằng hội-nghị Génève không còn ý-vị
gì nữa nhưng trót đã nói đi Génève thời cũng nên qua đó quan-sát cho tận-tường
rồi về mà thôi.
11 giờ trưa. Cụ DƯƠNG-HỒNG-CHƯƠNG, Cao-Ủy Việt Nam
ở Pháp, đến chào ĐỨC NGÀI và chúc ĐỨC NGÀI đi Génève gặp nhiều may mắn. Ông nói
chuyện đến 12 giờ mới ra về, đằng này chúng tôi dùng cơm và sửa-soạn valise
đồng thời đổi tiền Suisse.
2 giờ trưa. Chúng tôi sắp-sửa khởi-hành ra
phi-trường, nhưng ĐỨC NGÀI nghe nói máy bay 3g30 mới cất cánh, nên nán lại đợi
2 giờ rưởi sẽ đi. Đúng giờ, bị kẹt xe thành thử khi tới phi-trường Orly là 3
giờ 10 phút. Vừa đến, là nghe radio kêu hành-khách đi Génève ra sân, Tôi và Ông
Millot (viên công-an) lật dật chạy vô ghi giấy thì người làm nói trễ giờ rồi,
để tôi làm mau cho, nhưng khi đem giấy vô cho Ông chủ thì Ông không chịu ký.
Ông Millot và Tôi vô tận Văn-Phòng yêu-cầu, mà Ông một mực chối-từ. Nói riếc,
Ông bỏ đi chỗ khác. ĐỨC HỘ-PHÁP chờ mãi tới chừng còn 5 phút nữa máy bay lấy
trớn, cùng-cực chúng tôi bạch cho ĐỨC NGÀI hay, ĐỨC NGÀI ra lịnh đi về, ai nấy
đều phàn-nàn Ông chủ phi-trường sao quá gắt-gao. Về đến nhà chưa kịp thay đồ
thì chúng tôi nghe điện-thoại bên Génève kêu hỏi sao máy bay đã tới mà không
thấy ĐỨC HỘ-PHÁP, Tôi liền trả lời vì bị nhiều trắc trở nên qua không đặng và
xin anh em cảm phiền. Đường hàng không Paris-Génève trên 600 km , máy bay đi chỉ có một giờ đồng hồ. Chúng tôi vừa
về tới nhà thì máy bay cũng tới Génève.
* * *
Ngày 25 tháng 5
Giáp-Ngọ (25-Juin-1954):
9 giờ sáng. ĐỨC HỘ-PHÁP
và chúng tôi đi Damière. Nơi đây phong-cảnh thiệt đẹp, có một ngọn suối, hai bên
triền trồng đồ tốt lắm. Lại có 'Auberge des sonnettes', cất trên một cái triền
xinh-đẹp. Nhà vừa rộng lớn, tốt-đẹp trước mặt là đường lộ, gần đấy có xây một
cái Piscine (hồ tắm) và sân Tennis. Nơi đây cách xa Paris lối 30 km ngàn lận. Xem phong-cảnh xong, chúng tôi vào nhà
uống trà. Bên ngoài lạnh lắm, cửa kiếng ở trong nhà đều đóng, trông ra vườn hoa
có đủ màu sắc xinh-đẹp, tôi đi giáp vòng trở lại gặp Bà Chủ Nhà hàng đang nói
chuyện với một người khách, tôi ghé lại và sau câu chuyện, Tôi mới biết cô Đầm
này là giòng quí-phái còn tinh-thần bảo-hoàng, đặc-biệt tánh đức thuyên về
Đạo-Giáo. Bà hỏi tôi là ai, Tôi trả-lời: "người
Đạo Cao-Đài", tôi giải-thích cho Cô nghe Cô rất chú-ý. Cô ước được
giới-thiệu cho ĐỨC NGÀI vì cô chỉ thấy nhựt-trình chớ chưa gặp. Tôi nhận lời và
cũng vừa lúc ấy ĐỨC HỘ-PHÁP trong nhà bước ra, Tôi giới-thiệu ngay. Cô rất
mừng-rỡ nói chuyện hồi lâu rồi chúng tôi từ-giả ra về và không quên mời Cô đến
Musée Social dự cuộc diễn-thuyết có ĐỨC HỘ-PHÁP chủ-tọa. Dùng cơm trưa tại hàng
cơm kêu là Moulin d'orgeval, ở giữa một khung-cảnh thiên-nhiên rất là xinh đẹp.
Chỗ này có một ngọn suối chảy ngang khi xưa người ta làm lò xay bột nên còn giữ
tiếng là Moulin. Ngày nay sửa lại làm nhà hàng xa nơi thành-thị như Xuân-Trường
thuở nọ bên mình. Chung-quanh là một khu rừng bao-la, huyền-bí, bên cạnh là
ngọn suối chảy quanh thêm vẻ đẹp thích-hợp cho khách chơi thuyền. Giữa suối có
một cù-lao nhỏ, người ta đặt bàn ngoài Trời lúc nào khô-ráo, nắng tốt, khách ra
uống rượu cho mát-mẻ. Trước sân hoa hường xinh-đẹp, cạnh bên có hồ nuôi cá,
những khách háo-kỳ có thể câu đặng con cá nào đưa cho nhà hàng làm thịt, còn
ngoài kia là cầu tuột và đu cho trẻ con chơi giỡn. Dùng cơm xong, chủ nhà hàng
có đem cuốn sổ kỷ-niệm ra xin chữ ký tên của ĐỨC NGÀI.
* * *
Ngày 26 tháng 5
Giáp-Ngọ (26 Juin 1954):
11g00 trưa. Bà Louise Woiss
đến viếng ĐỨC NGÀI, Bà đã trọng tuổi, một phụ-nữ tân-tiến của nước Pháp, người
đầu tiên đòi quyền tự-do bầu-cử cho Phụ-nữ Pháp. Bà đến bàn với ĐỨC HỘ-PHÁP về vụ
liên-đoàn ủng-hộ Liên-Hiệp-Pháp (Ligue pour le soutien L'Union Francaise). Bà
rất tán-thành ý-kiến của ĐỨC HỘ-PHÁP và hứa khi nào thành-lập liên-đoàn ấy thì Bà
sẽ giúp một tay. Nói chuyện đến 12 giờ, Bà ra về (theo tôi thì Bà bàn đến
vấn-đề này quá muộn và đã lỗi thời.
3 g00 chiều Ông Mancio người Ý ra mắt ĐỨC
HỘ-PHÁP và đề-cập đến vấn-đề sang Rome Nam Nam
Mlle Gillot đang diễn-giải về Magic Egyptienne,
nhưng bị chúng tôi vào nên phải ngưng lại một chút. Khi chúng tôi an-vị xong Bà
mới tiếp-tục. Tuy gọi là Mademoiselle chớ Bà năm nay cũng lớn tuổi, tóc bạc
nhiều. Bà giải nghĩa chữ Magic là do tiếng Grèce có nghĩa là sáng-suốt thông
hiểu theo luật thiên-nhiên, chớ không phải như người ta lầm, thường cho Magic
là ảo-thuật hay là quỉ-thuật. Bà nói rằng người xưa được biết nhiều điều
huyền-vi bí ẩn mà người đời nay không biết đặng. Có thể với những phương-cách
đặc-biệt tầm thấu những điển-lực thiên-nhiên rồi cho vào cái tượng đá hay tượng
cây rồi tượng ấy sẽ có đủ điển-lực mạnh và có thể giữ những điển-lực ấy lâu đời
lắm. Bằng cớ là nhiều nơi còn những tượng mà người ta gọi là Linh-Thiêng, nếu
ai đến trước mặt mà vô lễ hay là uế-trượt sẽ bị bịnh hay là chết có khi. Việc
đó Bà chứng rằng có thật và chính mình Bà đi tận nơi tận chỗ, nhứt là ở xứ
Ai-Cập thì còn rất nhiều chỗ huyền-bí và những việc phát-minh tối-tân bây giờ
không nghĩa lý gì đối việc hiểu biết thời xưa, và đời nay tự-hào văn-minh chớ
thật ra còn dốt lắm.
Khi Bà diễn-giải xong công-chúng rất hoan-nghinh,
kế Bạn Chabrol đứng lên giới-thiệu ĐỨC HỘ-PHÁP, ĐỨC NGÀI vừa đứng dậy là người
ta vỗ tay hoan-nghinh nhiệt-liệt ĐỨC NGÀI bắt đầu giảng Đạo cho họ nghe và
kết-luận lại là con người (không phân-biệt màu da sắc tóc) đều là con cái của
ĐỨC CHÍ-TÔN hết thảy, nên phải thương-yêu nhau như con một cha vậy và chính
mình ĐỨC NGÀI đây cũng chẳng phải lãnh sứ-mạng đến đây để làm Chúa Thiên-Hạ mà
là một người ANH CẢ đến để lamø Tôi cho Nhơn-loại và dìu dắt đoàn em mà thôi.
ĐỨC NGÀI nói tiếng Pháp chẩm-rải và hay lắm, khi dứt lời người ta hoan-nghinh
vỗ tay vang dội cả phòng. Sau đó tới phiên Bạn Henri Regnault đứng lên nhắc lại
Lịch-Sử của Đạo Cao-Đài, thính-giả rất vui mừng được biết Đạo Cao-Đài đã mở từ
hồi nào đến giờ và hoan-nghinh diễn-giả. Khi ấy thì có nhà khiêu-vũ trứ-danh trên
hoàn-cầu là Serge Lifar đến, được giới-thiệu. Ông giảng-giải rằng: những điệu
khiêu-vũ chẳng phải mới bày ra đời nay mà trái lại từ đời tối cổ đã có rồi.
Nghiên-cứu cho kỷ thì thấy rằng những điệu khiêu-vũ sản-xuất từ trong Đạo-Giáo
mà ra và chỉ rõ rằng trong Thánh-Kinh, trong những tượng hay hình vẽ thời xưa
nay tìm lại đặng và một bằng cớ hiển-nhiên là những dân-tộc tối cổ còn sống
riêng biệt với xã-hội kim-thời còn giữ được những điệu múa rất hay mỗi khi có
Lễ cúng. Ông là người Nga Trắng (Russe blanc) nói tiếng Pháp giọng còn hơi
cứng, nên công-chúng so-sánh còn khen ĐỨC HỘ-PHÁP thêm nữa, nói rằng ĐỨC NGÀI
nói tiếng Pháp rất sành hơn là Serge Lifar.
Sau đó Cô Blanche Ariel, một nữ thi-sĩ Pháp ra ngâm
những bài thi của Cô viết, với tinh-thần cao cả. Khi ngâm dứt mấy bài thi, bạn
Chabrol báo cáo xả hơi 10 phút, rồi sẽ chiếu cuốn Film ĐỨC HỘ-PHÁP âu-du, bắt
đầu từ khi đi. Trong lúc nghỉ xả hơi ĐỨC HỘ-PHÁP và Tôi xuống diễn-đài chào anh
em và chị em, họ mừng lắm áp nhau lại bu vây ĐỨC HỘ-PHÁP và Tôi, người nào
người nấy đều dành bắt tay cho đặng. Họ vây chặt cứng, thiếu điều họ muốn ôm
hun cho đả mới vừa. Cô Seylyne Bonchamp (chúng tôi gặp bữa trước tại nhà hàng
Damière) cũng có đến và chạy lại chào mừng ĐỨC HỘ-PHÁP và tôi, coi bộ cô
cảm-động rưng-rưng nước mắt lận. Tôi dẫn cô lại giới-thiệu cho Bạn Chabrol và
Bà Baus để cho họ tới lui dìu-dẫn nhau trên con đường Đạo. Họ rất mừng và trao
đổi địa-chỉ. Ông Bảo-Thế và Ô. Thái ngồi ngoài nghe họ bàn với nhau một cánh
mừng rỡ lắm, người thì nói bữa nay tôi bắt tay được Ông Giáo-Chủ Đạo Cao-Đài,
người khác nói Ông dễ thương quá, xả hơi xong bắt đầu chớp bóng, mỗi khi họ
thấy hình ĐỨC HỘ-PHÁP là họ vỗ tay. Nhiều người đến nói với tôi làm sao quí Ông
được thường đến gần gũi chúng tôi. Họ hỏi thêm Đạo Cao-Đài có gì trái với Đạo
Thiên-Chúa không và khi họ nghe nói rằng: Không, họ vẫn được thờ ĐỨC CHÚA JÉSUS
CHRIST đi nhà thờ của họ và họ cũng có thể đến nhà thờ Đạo Cao-Đài không có tội
họ rất thích lý-tưởng Đại-Đồng của Đạo Cao-Đài lắm và cho rằng đây là một bữa
hội lịch-sử vậy.
Khi ra về người ta vẫn còn bu theo đưa cho đến khi
xe chạy khuất dạng. Thiệt là từ ngày sang Pháp đến nay cực nhọc lao tâm khổ trí
bao nhiêu, ngày nay tôi lãnh phần-thưởng này còn dư, có lẽ ai cũng được hã dạ
cả. Sau đây tôi xin gởi bài
kỷ-thuật trong báo 'Les Amis Spirituel'. Hôm kỳ-đàn rồi ở nhà của Henri
Regnault, tôi có khuyên mấy bạn nên thừa dịp ĐỨC HỘ-PHÁP còn ở Paris xin
nhập-môn đặng ĐỨC NGÀI làm phép cho. Tôi còn nói ngừa rằng: đó là lời nhắc nhở
để cho anh chị em suy-nghĩ và tự định lấy. Tuy không ai trả lời ra sao chớ tôi
có cảm giác rằng Henri Regnault là người Ông Trần đã độ từ lâu lại không chịu nhập-môn mà trái lại Bạn Chabrol và Mẹ con Bà
Baus sẽ nhập-môn và hành-đạo một cách đắc-lực lắm thật quả y như vậy. Tôi nhận
thấy Henri Regnault không có đức-tin về Đạo-Giáo mà chỉ muốn lợi-dụng Đạo
Cao-Đài đặng tuyên-truyền cho nhóm Thần-Linh-học (Groupement Spirite) của Ông.
Ông thường nói: đó mấy Ông thấy không khoa Spiritisme một khoa cao-cả là dường
nào vì một đạo giáo lớn lao gồm
mấy triệu tín-đồ mà cũng do nơi khoa Spiritisme mà sản xuất. ĐỨC HỘ-PHÁP cũng
nhận thấy như vậy, và nhiều khi tỏ ý không bằng lòng, nhưng cũng công của Ông
đã nhiều phen đem Đạo Cao-Đài ra trước Hội-Nghị Quốc-Tế về Đạo-Giáo. Riêng phần
tôi thì mỗi khi cúng đều cầu nguyện ƠN TRÊN dìu-dẫn Ông.
* * *
Ngày 27 tháng 5
Giáp-Ngọ (27-Juin-1954):
11g00. Ông Nguyễn-Thế-Phương (báo Thần-Chung) từ
Génève về xin ra mắt ĐỨC NGÀI. Ông báo-cáo tình-hình cho ĐỨC NGÀI nghe. Câu
chuyện chấm-dứt 12 giờ. Theo sự dự-định thì ngày thứ ba tới đây 29-5-Giáp-Ngọ
sẽ có dịp đi Génève nên Ông Trần-Vinh còn giữ giấy máy bay hôm nọ để đi
phận-sự.
* * *
Ngày 28 tháng 5
Giáp-Ngọ (28-Juin-1954):
10g30. ĐỨC HỘ-PHÁP gọi tôi và bảo kêu Điện-thoại lại
Cao-Ủy-Phủ cho hay rằng ĐỨC NGÀI định trưa nay (2g) sẽ đi Génève bằng công-xa,
đồng-thời tôi cũng kêu điện-thoại cho Ô. Bảo-Thế và Thái hay sửa-soạn đi với
ĐỨC NGÀI.
CUỘC DU-HÀNH SANG GENÈVE
Ngày 28 tháng 5 năm
Giáp-Ngọ (28-Juin-1954):
10g sáng. Nhưng Ông
Bảo-Thế vì lý-do sức-khỏe, nên xin đi bằng phi-cơ sang Génève và cũng sẽ tới
một lượt với ĐỨC NGÀI. Tôi kêu điện-thoại cho Bà Pech, nhiếp-ảnh thường trực
sửa-soạn máy theo xe ĐỨC HỘ-PHÁP sang Génève, cùng đi với ĐỨC NGÀI có Ô. Thái,
Bà Pech và Tôi mà thôi. Ông Millot là viên công-an được theo hộ-vệ ĐỨC HỘ-PHÁP
có ý muốn xin theo, nhưng Cao-Ủy Phủ Việt Nam cho hay rằng nếu Ông theo sang
qua Suisse sợ e có điều đụng chạm về mặt Quốc-Tế, nên để Ông ở lại nhà. Ô.
Trần-Vinh (Cao-Ủy Phủ VN) được hay tin ĐỨC NGÀI đi Génève nên lật-đật lo việc
tiễn đưa. Viên Tài-Xế Lucien cũng lật-đật sửa-soạn valise và trở lại liền
ứng-trực đi.
Tuy đường còn xa, chúng tôi ngừng xem tấm bảng đồng
rồi tiếp-tục đi, tôi có bịnh dại-sóng, hôm nay đi đường xa không nhớ đem thuốc
theo, bây giờ bắt buồn mữa không thể chịu nỗi, nên xin ghé lại nhà thuốc tây
mua Dramanine nhưng rủi thứ thuốc ấy không có, đành lấy thứ khác là Nautamine,
nhưng công-hiệu cũng giống nhau, nhờ thuốc này tôi mới được khỏe.
Xe chạy đến 6 giờ chiều tới thành Dijon, đến đây
cũng lối nửa đường. ĐỨC HỘ-PHÁP ghé nhà hàng Hotel de la Cloche mướn phòng nghỉ
ngơi. ĐỨC NGÀI một phòng lớn, Ông Thái và Tôi phòng khít vách hai giường, còn
Bà Pech phòng nhỏ một giường, cách đó vài căn. Riêng phần anh Lucien, anh mướn
một phòng rẻ tiền hơn ở từng chót. Sắp đặt xong xuôi, Tôi kêu điện-thoại hỏi
thăm Ô. Trung-Tá Permain, cựu Trưởng-Ban Liên-Lạc ở Tây-Ninh nay đổi về hành-sự
tại Dijon cho Ông hay để đến chào ĐỨC NGÀI, nhưng hôm nay Ông vắng mặt và người
cũng không biết tư-gia. Tôi đành cậy chủ nhà hỏi thăm dùm. Châu-Thành Dijon
rộng-lớn lắm nhà cửa đồ-sộ, cất toàn bằng đá miếng, xây-dựng năm bảy từng,
nhưng cuộc mua bán chỉ có ở nơi con đường cái, ngang cửa Hotel de la Cloche mà
thôi.
8 giờ rưởi tối Dùng
cơm xong lên phòng nghỉ đồng-thời lúc ấy Ông chủ nhà hàng cho hay rằng Ô.
Permain ở một nhà hàng gần đó, nhưng rủi hôm nay Ông đi vắng ba ngày Ông mới
về. Khi lên phòng tôi thảo liền một bức thơ gởi cho Ông Permain bảo rằng chúng
tôi có đến thăm.
* * *
Ngày 29 tháng 5 Giáp-Ngọ (29 Juin 1954):
Mãn giờ học mấy đứa con Ông về, Ông kêu ra
giới-thiệu chào ĐỨC HỘ-PHÁP, mấy đứa nhỏ rất ngoan lễ-phép theo Việt Nam, vì
chúng nó chịu ảnh-hưởng của người Mẹ rất nhiều. Trong khi sửa-soạn dùng cơm thì
Ông Thái và Bà Vagne đi kêu giây-nói qua Génève cho phái-đoàn Việt Nam và nhứt
là Ông Trần-Vinh hay rằng lối 4 giờ rưởi chiều xe ĐỨC HỘ-PHÁP đến biên-giới
Suisse (Thụy-Sĩ).
Xe chạy được vài chục thước gặp một tốp Douane
khác, đó là Douane Suisse. Họ nói rặt tiếng Pháp và người cũng giống người
Pháp. Ông Trần-Vinh lại một phen nữa giới-thiệu ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi với họ
và đem giấy thông-hành (Passeport) của mỗi người cho họ ghi ngày vào nước
Suisse. Nơi đây có cậu Nguyễn-An-Mỹ là con của Ô. Nguyễn-An-Ninh rước ĐỨC
HỘ-PHÁP và xin lên xe chúng tôi quá giang về Génève.
Từ biên-giới tới Génève xe chạy độ 10 km ngàn. Khi đến nơi, Ông Trần-Vinh đưa chúng tôi đến
một nhà hàng gọi là Hotel Régina, sắp-đặt đâu đó xong xuôi là 5 giờ rưởi chiều,
vừa khi ấy Ông Bảo-Thế đi máy bay cũng vừa tới nhập theo đoàn. Nội đoàn đều ở
từng lầu thứ tư.
9 giờ tối. Bữa nay mưa lâm-râm, mây mù bao phủ nền
trời mau. Anh em Việt-Minh rước chúng tôi đến trụ-sở của họ thì Trời đã sẫm tối
rồi. Chỗ họ ở là một cái Villa rộng lớn có vườn hoa chung quanh và cất dựa mé
hồ Léman, cách châu-thành Génève 10 km . Nơi đây
thanh-tịnh lắm. Ngoài cửa ngõ có lính Suisse gát cũng như tất cả phái-đoàn khác
vì họ có bổn-phận phải giữ trật-tự trong xứ của họ.
Tại Hotel Régina, khi ĐỨC HỘ-PHÁP đến ở thì có lính
gát ngay trước cửa và có hai ba người mật-thám mặc thường phục quanh-quẩn đó
luôn.
Đi rước chúng tôi là Ông Trần-Thanh-Hà, khi đến
nhà, Ô. đưa chúng tôi vào nghỉ ở một phòng. Vài phút sau đó Ô. Phan-Anh,
Tổng-Trưởng Bộ Công-Thương, Trần-Công-Tường Tổng-Trưởng Bộ Tư-Pháp, Ông Trần-Thanh-Ha,ø
Tổng-Thư-Ký phòng liên-lạc, Ông Bác-sĩ Lê-Văn-Chánh đều chào hỏi niềm-nỡ. Mới
bắt đầu câu-chuyện thì có Ông Đại-Tướng Thanh-Sơn, Ủy-Viên Quân-Sự đến. Ông
bước vô cửa bắt tay tôi. Ông Thanh Sơn và Tôi có biết nhau từ 10 năm nay, nhưng
mấy lúc sau này không có dịp gặp nhau, nay lại mặc Đạo-Phục và để râu, thoạt
đầu Ông không nhìn ra tôi đặng, còn tôi thì vẫn nhớ Ông, tuy rằng Ông ngày nay
có mập và trắng hơn khi xưa. Lúc bắt tay, tôi giữ tay Ô. lại và hỏi Ông như
vầy: Anh Thanh Sơn, Anh còn nhớ Tôi hay không? Tôi là Khoa đây. Ông nghe nhắc,
nhớ lại liền nên buông tay tôi ra và nhảy Ôm tôi chặc cứng, rồi hun tôi lia-lịa
và khóc đỏ mặt hết. Tôi cảm-động quá khóc theo. Trước sự-trạng ấy, ai nấy đều
lẵng-lặng, hai tôi ôm nhau một hồi lâu mới buông ra. Chừng ấy Ông Thanh-Sơn mới
nói 'từ bao lâu năm xa cách, tôi chẵng có tin Anh, nay gặp đây tôi thấy anh
tiên-phong đạo-cốt tôi mừng lắm'. Lâu ngày gặp-gỡ mặc tình chuyện-vãn với nhau.
Tôi nói chuyện với anh Thanh-Sơn, còn anh Bảo-Thế và Cậu Mỹ thì nói chuyện với
Ô. Phan Anh và Trần-Công-Tường. Câu chuyện kéo dài gần tới 10 giờ mới qua phòng
ăn dự tiệc. Vì ĐỨC HỘ-PHÁP không có đi, nên Ông Phạm-Văn-Đồng không có ra mặt.
Chỉ có nội phái-đoàn của họ tiếp-chuyện mà thôi. Bữa cơm nấu theo lối Việt lai
Tàu, đồ chay có, đồ mặn có. Chỉ có một mình tôi ăn chay mà thôi. Bữa tiệc rất
là thân mật, chuyện vãn vui-vẻ và gây một cảm-tình nồng-hậu giữa hai phái-đoàn.
Đến 11 giờ hơn mới mãn tiệc, đưa trở qua phòng khách khi nãy dùng bánh ngọt,
trái cây tới hơn 12 giờ mới từ-giã ra về.
Cuộc gặp-gỡ đầu-tiên này gây một cảm-tình thân-mật
và hứa hẹn tối đêm sau sẽ gặp nhau lại để thảo-luận nhiều vấn-đề khác.
* * *
Ngày 01 tháng 6 năm
Giáp-Ngọ (30-Juin 1954):
Sáng ngày chúng tôi hội
nhau báo-cáo công-việc cho ĐỨC NGÀI hay. Bữa nay trời mưa, lạnh hơn mọi bữa, hàn
thử-biểu xuống 14 độ nên buổi sáng chẳng có đi đâu.
1 . Nước Pháp công-nhận chủ-quyền và nền độc-lập của nước Việt-Nam trên toàn
thể lãnh-thổ Việt Nam, cũng như chủ-quyền và nền độc-lập của Khmer và nước
Pathet Lào.
2 . Ký-kết một hiệp-định về việc quân-đội ngoại-quốc rút khỏi lãnh-thổ Việt
Nam, Khmer và Pathet Lào trong những kỳ-hạn do hai bên đối-phương thỏa-thuận
với nhau. Trước khi quân-đội rút đi, cần phải thỏa-thuận về quân-đội Pháp đóng
tại Việt Nam, đặc-biệt chú trọng để cho số cứ-điểm đóng quân hết sức hạn-chế.
Quân-đội Pháp không được can-thiệp vào nội-chiến các vùng đóng quân.
3 . Tổ-chức Tổng tuyển-cử tự-do ở Việt Nam, Khmer và Pathet Lào để thành-lập
một chánh-phủ thống-nhứt trong mỗi nước. Triệu-tập hội-nghị hiệp-thương gồm
đại-biểu Chánh-Phủ hai bên ở Việt Nam, Khmer và Pathet Lào để chuẩn-bị và
tổ-chức cuộc tổng tuyển-cử tự-do. Hội-nghị hiệp-thương sẽ thi-hành mọi
biện-pháp để bảo-đảm sự tự-do hoạt-động của các đảng-phái và tổ-chức yêu nước.
Không được có sự can-thiệp bên ngoài. Thành-lập các ủy-ban địa-phương để
kiểm-soát việc thành-lập và tổ-chức tuyển-cử. Trong khi chờ đợi thành-lập
Chánh-Phủ duy-nhứt trong mỗi nước ở Đông-Dương và sau khi hai bên đã cùng nhau
căn-cứ hiệp-định đình-chiến để thương-lượng, thỏa-thuận, thì Chánh-Phủ mỗi bên
sẽ quản-lý vùng mình kiểm-soát.
4 . Đoàn đại-biểu nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Hòa tuyên-bố: Chánh-Phủ Việt-Nam
Dân-Chủ Cộng-Hòa bằng lòng xét vấn-đề nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Hòa tham-gia
Liên-Hiệp Pháp trên cơ-sở tự-nguyện và những điều-kiện của sự tham-gia đó.
Chánh-Phủ kháng-chiến Khmer và Pathet Lào sẽ phát-biểu những tuyên-bố tương-tự.
5 . Chánh-Phủ Nước Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Hòa cũng như Chánh-Phủ kháng-chiến
Khmer và Pathet Lào nhận rằng nước Pháp có những quyền-lợi kinh-tế và văn-hóa ở
Việt Nam, Khmer và Pathet Lào. Sau khi thành-lập những chánh-phủ duy nhứt ở
Việt Nam, ở Khmer, ở Pathet Lào, các nước ấy sẽ cùng nước Pháp quy-định quan-hệ
vềø văn-hóa của mỗi nước với Pháp theo nguyên-tắc bình-đẵng và tôn-trọng lẫn
nhau. Trong khi chờ đợi thành-lập chánh-phủ duy-nhứt ở ba nước, quan-hệ kinh-tế
và văn-hóa ở Đông-Dương và nước Pháp tạm thời giữ nguyên-vẹn như hiện nay không
thay đổi. Tuy vậy, ở những vùng mà giao-thông và mậu-dịch bị cắt đứt thì hai
bên sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại. Kiều-dân mỗi bên sẽ được hưỡng
một chế-độ tối-huệ sẽ định sau về việc cư-trú, đi lại và làm ăn sinh-sống trên
lãnh-thổ của bên kia.
6 . Hai bên cam-kết sẽ không khủng-bố những người
đã hợp-tác với đối-phương trong thời-gian chiến-tranh.
7 . Trao đổi tù binh.
8 . Trước khi thực-hiện những biện-pháp nói trong 7 điểm trên, cần phải
thực-hiện đình-chiến và ký kết những hiệp-định nhằm mục-đích ấy giữa nước Pháp
và mỗi nước trong ba nước: Việt Nam, Khmer, Pathet Lào, mỗi hiệp-định ấy
quy-định:
* Tất-cả các lực-lượng quân-sự của các đối-phương:
lục-quân, hải-quân, không-quân ngưng bắn hoàn-toàn và đồng-thời trên toàn cỏi
Đông-Dương, hai bên sẽ thực-hiện việc điều-chỉnh các vùng. Để bảo-đảm việc
điều-chỉnh ấy hai bên sẽ không cản-trở quân-đội bên kia đi qua vùng mình để đến
vùng họ đóng.
* Hoàn-toàn đình chỉ việc từ ngoài chuyển vào
Đông-Dương mọi bộ-đội mới, nhân-viên lục-quân, hải-quân và không-quân, các loại
vũ-khí đạn-dược.
* Đặt sự kiểm-tra để bảo-đảm sự thực-hiện các
điều-khoản của Hiệp-Định đình-chiến và nhắm những mục-đích ấy thành-lập những
ủy-ban tách đôi gồm đại-biểu hai bên đối-phương trong mỗi nước Việt Nam, Khmer
và Pathet Lào.
Chúng tôi xin bản kiến-nghị này về đọc kỷ và xem
xét lại rồi bữa khác sẽ thảo-luận. Anh em đồng-ý. Chúng tôi cáo-từ và được đưa
về gần chỗ trọ (hotel Régina). Đến đây là 1 giờ sáng.
* * *
Ngày 2 tháng 6 năm Giáp-Ngọ (01-Juillet 1954):
Trời mưa sáng và bên ngoài vẫn lạnh lối 14 độ,
chúng tôi (Ông Phước (Bảo-Thế) và Thái) lấy bản kiến-nghị ra xem lại, không
thấy đoạn nào quá-khích, nhưng Ô. Thái vẫn hoài-nghi. Trong lúc chúng tôi đang
bàn-tán thì Ông Trần-Tuyên cũng vừa đến nên hiệp với chúng tôi để thảo-luận và
sau khi bàn-cãi xong mới đưa qua phòng ĐỨC HỘ-PHÁP để trình-bày cho ĐỨC NGÀI
nghe. ĐỨC NGÀI chỉ nghe sơ qua vì bận phải đi viếng phái-đoàn Quốc-Gia Việt Nam
tại Hotel Bellevue nên hứa chiều sẽ xem kỷ lại.
3g30 chiều. Cha Hoàng-Quỳnh gặp ĐỨC HỘ-PHÁP hôm nọ
tại Paris, nay lại qua Génève đến thăm ĐỨC NGÀI. Ông than-thở về số phận
Bùi-Chu và Phát-Diệm và trách ĐỨC QUỐC-TRƯỞNG rằng Tín-đồ Công-Giáo bên nhà
đang sống trong cảnh hồi-hộp hằng ngày. Ông sang Pháp đã 20 ngày rồi mà không
thế nào gặp đặng Quốc-Trưởng. Câu-chuyện kéo dài đến 4 giờ rưởi Cha Hoàng-Quỳnh
mới cáo-từ.
6 giờ. Chúng tôi đem các khoản trong bản kiến-nghị,
của phái-đoàn Việt-Minh đã đưa ra Hội-Nghị Génève, để trình lên ĐỨC HỘ-PHÁP.
ĐỨC NGÀI tu-chỉnh các khoản như sau:
Khoản thứ nhứt: Hai bên, tức là Chánh-Phủ Quốc-Gia
Việt Nam và Chánh-Phủ Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Hòa phải thừa nhận lẫn nhau, không
được gọi nhau là phản-nghịch hay là bù-nhìn nữa. Về chủ-quyền Quốc-Gia, phải
xét lại hai hiệp-định mà Chánh-Phủ Quốc-Gia đã thâu-hoạch được.
Khoản thứ hai: Quân-đội Pháp phải rút hết ra khỏi
xứ Việt-Nam. Hai Chánh-Phủ phải thỏa-hiệp nhau và định chỗ cho quân-đội Pháp
đình-trú trước khi rút ra khỏi xứ Việt Nam. Ngày giờ rút binh Pháp cũng do hai
Chánh-Phủ Việt Nam thỏa-hiệp quyết-định.
Khoản thứ ba: Trong
cuộc tổng tuyển-cử dân chúng phải được tự-do đầu-phiếu, và cuộc tổng tuyển-cử
phải đặt dưới quyền kiểm-soát của Liên-Hiệp-Quốc, các ủy-ban Địa-phương có
phân-sự coi sóc tổ-chức Tổng Tuyển-Cử, phải là những ủy-ban hổn-hợp gồm có
đại-diện của Chánh-Phủ mỗi vùng.
Khoản thứ tư: Về
vấn-đề Liên Hiệp-Pháp thì hai Chánh-Phủ hai vùng phải hiệp nhau để xem xét lại,
bản hiệp-ước của Pháp đã ký-kết với chánh-phủ Việt-Nam.
Khoản thứ năm: Xin sửa câu: "Tuy vậy, ở những vùng mà sự giao-thông và mậu-dịch cắt đứt thì
hai bên sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại" như sau: "Thì hai Chánh-Phủ Quốc-Gia với
Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Hòa sẽ thương-lượng thỏa-thuận để khôi-phục lại, không
cần có người Pháp nhúng tay vào việc nội-bộ của nước Việt Nam."
Khoản thứ sáu: Về việc không trừng-phạt và khủng-bố
những người đã hợp-tác với đối-phương thì hai Chánh-Phủ hai vùng phải
long-trọng tuyên-bố, chịu hết trách-nhiệm.
Khoản thứ bảy: Đồng ý việc trao-đổi tù-binh.
Khoản thứ tám: Về việc ngưng bắn xin chia ra ba
khu:
* Bắc giao cho Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Hòa. Nam Nam
* Một khu ở giữa
trung-lập dưới quyền kiểm-soát của Quốc-tế.
* Về việc nhập-cảng quân-đội ngoại-quốc, quân-nhu,
võ-khí v.v... việc này sẽ đặt dưới quyền kiểm-soát của Ủy-ban hổn-hợp gồm có
đại-biểu của Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Hòa, Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam và đại
biểu của Liên-Hiệp-Quốc.
* Về việc cấm Pháp và Mỹ can-thiệp vào việc của
Việt Nam, thì lẽ tất-nhiên Trung-Cộng và Liên-Sô cùng tất cả, bất cứ nước
(Ngoại-quốc) nào cũng không được nhúng tay vào nội-bộ Việt Nam.
Các khoản xem-xét và chấp-thuận xong, ĐỨC HỘ-PHÁP
lại còn dặn thêm: Vào ngày mai, gặp phái-đoàn Việt-Minh, thì phải nhấn mạnh hai
Chánh-Phủ phải thừa-nhận nhau mới mong đem lại Hòa-Bình.
* * *
Ngày 3 tháng 6 năm
Giáp-Ngọ (2 Juillet 1954):
Sáng ngày báo-chí Suisse
đăng tin thất-thủ Bùi-Chu, Phát-Diệm. Quân-đội Pháp rút chạy xuống tàu độ-binh
không kịp, phải lấy thêm ghe thuyền chở đi, còn quân Việt-Minh thì xả súng bắn
theo. Binh Pháp-Việt chống cự yếu-ớt, chỉ có một vài đồn tự-vệ của Công-Giáo là
chống cự mãnh-liệt, quyết tử-chiến, đến khi hết đạn phải đánh bằng dao găm cho
đến tên lính cuối cùng mà chẳng có một viện-trợ võ khí nào do Phi-Cơ Hà-Nội đưa đến.
ĐỨC HỘ-PHÁP và chúng tôi đọc hết tin ấy rất
bùi-ngùi vì cảnh người giết người.
10 giờ. Có vị phóng-viên báo Agence France
Press (A.F.P.) đến phỏng-vấn ĐỨC NGÀI về thời cuộc trong lúc ĐỨC NGÀI đang
xúc-động. ĐỨC NGÀI có mấy lời tuyên-bố mà báo Journal d'Extrême Orient ở
Sai-Gon đã đăng ngày 3 Juillet, mà các báo ở Paris vẫn yên-lặng cũng là chuyện
buồn cười. Số là vị phóng-viên AFP sau khi nói chuyện với ĐỨC HỘ-PHÁP xong liền
đánh về cho Văn-Phòng Trung-Ương ở Paris.
Ở đây có 3 phòng:
1. - Phòng Thông-Tin,
2. - Phòng Tòa-Soạn,
3. - Phòng Chủ-Nhiệm và Quản-lý. Khi bức điện ở
Génève đánh về thì phòng Thông-tin tiếp đặng thay vì đưa phòng Tòa-soạn hay
phòng Chủ-nhiệm xem trước, lại sao lục gởi tuốt qua Sai-Gòn một bản, còn một
bản mới đưa qua phòng Tòa-soạn. Chừng phòng Tòa-soạn xem thấy lời tuyên-bố của
ĐỨC NGÀI, thì cho là quá khích nên ngăn lại không cho đăng báo, nhưng không
ngăn kịp bên Sai-Gon, vì vậy mà lời tuyên-bố của ĐỨC NGÀI tại Génève làm
chấn-động ở Sai-Gon, còn ở Paris chẵng có một ai hay biết. Theo lời tuyên-bố
này, ĐỨC NGÀI phản-đối sự chia xẻ nước Việt Nam.
Đúng giờ ước hẹn, chúng tôi đến một nơi được xe
phái-đoàn Việt-Minh đến rước, mấy anh em đã gặp nhau bữa trước đón tiếp, anh
Thanh-Sơn vì bận việc nên không đến dự buổi hội này. Bắt đầu, Ông Bảo-Thế khởi
chuyện (bàn về chánh-trị) hai chánh-phủ Quốc-Gia Việt Nam và Chánh-Phủ Việt Nam
Dân-Chủ Cộng-Hòa, Ông Phan-Anh (Trưởng phái-đoàn Việt-Minh) không chánh-thức
nhìn nhận rõ rệt Chánh-Phủ Quốc-Gia, chỉ cười và đánh trống lãng mãi. Đêm càng
khuya cuộc thảo-luận không tiến-hành được, nóng ruột vì tự biết rằng chúng tôi
không thể ở đây tháng này qua tháng kia như hội-nghị Génève cho được, nên xen
vào xin hỏi Ông Phan-Anh ý-nghĩa của điều thứ ba bản kiến-nghị do phái-đoàn Việt-Minh
đưa ra về hai câu "... Triệu-tập một
hội-nghị hiệp-thương gồm đại-biểu chánh-phủ hai bên ở Việt Nam" và về
câu 'sau khi hai bên đã cùng chung nhau căn-cứ hiệp-định đình-chiến để
thương-lượng thỏa-thuận, thì chánh-phủ mỗi bên sẽ quản-lý vùng mình kiểm-soát'.
Tôi nhấn mạnh chánh-phủ hai bên và Chánh-Phủ mỗi bên đây có phải là ám-chỉ
Chánh-Phủ Quốc-Gia và Chánh-Phủ Dân-Chủ Cộng-Hòa hay không? Ông Phan-Anh cũng
lờ đi không muốn trả lời. Ông Bảo-Thế nhấn mạnh rằng " Ông Phan-Anh hiểu rõ lắm nhưng tại Ông không muốn nói mà thôi
". Thấy rằng việc chưa rõ rệt lắm nên xin thông-qua vấn-đề này để bàn
về chuyện khác. Sau chúng tôi yêu-cầu lập một chánh-phủ thống-nhứt lâm-thời do
người cầm đầu của hai chánh-phủ hiện tại hiệp nhau lo cuộc tổng tuyển-cử thì
may ra mới có chỗ công-bình. Nếu chánh-phủ mỗi vùng cứ tổ-chức riêng biệt thì không
sao tránh khỏi sự bất công và dân-chúng cũng không đặng tự-do đầu-phiếu. Ông
Phan-Anh vẫn đánh trống lãng còn Ông Bảo-Thế thì cứ đeo đuổi theo vấn-đề hai
Chánh-Phủ, câu-chuyện đòng đưa cho đến khuya chúng tôi từ-giã ra về mà trong
lòng vẫn băn-khoăn.
* * *
Ngày 4 tháng 6 năm
Giáp-Ngọ (3 Juillet 1954):
Sáng nay trời trong mây
tạnh, Tôi qua phòng ĐỨC HỘ-PHÁP báo-cáo công việc đêm hôm. Khi ĐỨC NGÀI nghe
nói rằng vấn-đề hai Chánh-Phủ không thừa-nhận nhau, ĐỨC NGÀI tỏ ý bất mãn. Thấy
vậy tôi dâng ý-kiến nên thảo một bức thư gởi cho phái-đoàn Việt-Minh để bày-tỏ tình-trạng
hiện-tại để cho có một bằng chứng về sau. ĐỨC NGÀI bằng lòng và dạy thảo một
bức thơ giao cho Ông Bảo-Thế ký tên. Khi qua phòng, Ông Bảo-Thế trách tôi sao
lại bày ra vụ viết thơ làm chi cho thêm khó lòng. Tuy nói vậy rồi
Ông cũng thảo ra một bức trong đó tôi giúp vài ý-kiến, đến chiều bức thơ vừa
xong, chưa chép sạch.
Sau khi ĐỨC NGÀI đi
dạo, chúng tôi (Tôi và Ông Bảo-Thế) ngắm về phía cửa sổ thoạt thấy hai cái xe
ngựa, xe song mã kiểu xưa đậu dưới đường, đấy là xe cho mướn đi dạo mười quan
một giờ. Mướn xong chúng tôi cho xe qua vườn hoa thì gặp ĐỨC NGÀI.
* * *
Ngày 5 tháng 6 năm
Giáp-Ngọ (Demanche 4 Juillet 1954):
Sáng ngày tôi và Ông
Bảo-Thế hội nhau đi xem lại bức thơ và trình cho ĐỨC NGÀI xem, ĐỨC NGÀI có
tu-chỉnh lại vài chỗ trước khi chúng tôi gởi cho phái-đoàn Việt-Minh.
Bức thư đó như vầy:
Kính gởi Ông Tổng-Trưởng Phan-Anh và Quí Ông
Nhân-Viên
Phái-Đoàn Chánh-Phủ Việt Nam Dân-Chủ Cộng-Hòa tại
Génève.
Kính quí Ông,
Nghĩ vì muốn mưu cầu hòa-bình và hạnh-phúc cho
dân-tộc Việt Nam đã chín năm thống-khổ, chúng tôi không ngần-ngại đến đây gây
cuộc tiếp xúc với quí Ông đặng cùng nhau áp-dụng những phương-pháp thực-tế để
chấm dứt chiến-tranh.
Trong những cuộc tiếp xúc vừa qua, chúng tôi nhận
thức thiện-chí của quí Ông, cũng như quí Ông nhận thức thiện chí của chúng tôi,
làm cho chúng tôi đều được hài lòng, chúng tôi hân-hạnh để lời cám ơn quí Ông.
Có một điều thắc-mắc là dầu muốn dầu không trong xứ
Việt Nam yêu-quí của chúng ta đã có hai chánh phủ đối-lập là Chánh-Phủ Việt Nam
Dân-Chủ Cộng-Hòa và Chánh-Phủ Quốc-Gia Việt Nam. Cả hai chánh-phủ không đồng
ý-chí và tranh-tụng chống-báng nhau chớ không đặng khéo-léo nương nhau như
trong lập-trường tranh-đấu của Soekarno và Sharyar nơi Nam-Dương Quần-Đảo.
Trong cuộc lật-đổ chánh-quyền Pháp-thuộc, ta đã
hi-sinh xương máu bởi nạn tương-tàn tương-sát nhiều hơn là sự hi-sinh
chiến-tranh với Pháp nên mới biến hình một phần tranh đấu võ-lực và một phần
tranh-đấu chánh-trị. Nếu không khéo tính, thời-cuộc sẽ đưa đẩy ta đến một
cảnh-tượng như Triều-Tiên buổi nọ.
Thãm-khổ cho dân-tộc Việt Nam là hai Chánh-Phủ ấy
không thừa-nhận lẫn nhau đặng đi đến một cuộc triệu-tập hội-nghị hiệp-đồng
đàm-phán ngõ hầu lập thành chánh-phủ thống-nhứt.
Home 
[ 1 ] [ 2 ] [ 3 ]
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét